Gemeente in de provincie NoordHolland, ten noorden begrensd door Bergen en Koedijk, ten noordoosten door Oudorp, ten oosten door Noord- en Zuid-Schermer, ton zuiden door Akersloot en Heilo, ten westen door Egmond-binnen; A. is gelegen op 52°37'35"N.B. en 0°8' W.L. gerekend van den meridiaan van Amsterdam ; de bodem bestaat voor een deel uit drooggemaakte meren (Achtermeer, Voormeer, Zwijnsmeer); het centrum der gemeente wordt ingenomen door de stad Alkmaar, de oude hoofdplaats van Kennemerland, reeds in de 10de eeuw bekend onder de namen Allecmere, Alcrnare en Alcmere. waarschijnlijk naarde vele meren, waardoor de stad vroeger als ingesloten was; zij werd voor de eerste maal uitgelegd toen de Roomsch-koning Willem, graaf van Holland, haar 11 Juni 1254 een handvest schonk; voor de tweede maal werd zij vergroot in 1528, voorts in 1572 en in 1574; bij de voltooiing van het Noord-Hollandsch kanaal in 1824 werd zij een havenstad; in 1865 kwam zij in verbinding met het spoorwegnet, lijn Amsterdam—Helder; in 1899 werd de lijn Hoorn—Alkmaar geopend; voorts verbinden stoomtramlijnen haar rechtstreeks met Amsterdam en met Haarlem. Alkmaar heeft veel geleden in de oorlogen tusschen de Hollanders en de Westfriezen en is herhaaldelijk verwoest geworden (972, 1072, 1133, 1166, 1169).
Het jaar 1492 kenmerkte zich door het oproer van het kaas- en broodvolk. 23 Juni 1517 werd Alkmaar door de Gelderschen en Friezen ingenomen, in September 1531 door Christiaan II van Denemarken geplunderd. In 1573 sloeg deze stad den aanval der Spanjaarden af, zoodat deze op 8 October na een duizendtal manschappen verloren te hebben, aftrokken, ter gedachtenis van welke gebeurtenis later een gedenkteeken werd opgericht. Alkmaar is goed gebouwd en maakt op buitenlanders vooral een gunstigen indruk; het middelpunt is een vrij ruime markt, vanwaar de voornaamste straat, de Langestraat, waarin het stadhuis dat van 1509 tot 1520 werd gebouwd, prijkt, naar de Groote of Laurenskerk voert, waarin de graftombe van Floris V; voorts verdienen vermelding de Waag, twee roomsch-katholieke in Byzantijnschen stijl opgetrokken kerken, het oude Excijnshuis, de Kadettenschool, het Rijksopvoedingsgesticht voor jongens, enz. De oude wallen, in plantsoenen herschapen, vormen fraaie wandelwegen; buiten de Berger- en de Kennemerpoort aan de zuidwestzijde der stad ligt het Alkmaarderhout over een uitgestrektheid van omstreeks 85 bunder. 19.000 inwoners; boter- en kaashandel, zeildoek en andere fabrieken, scheepstimmerwerven.
