Oog om oog en tand om tand

We kennen deze uitdrukkingen vooral uit de romans van Aimard, als stelregel die vooral de Apachen en Comanchen zouden toepassen. Ze is echter ontleend aan verschillende bijbelteksten, zoals: Ex. 21:24, Lev. 24:20, Deut. 19:21 en Matth. 5:38. Ze duidt op de straf der wedervergelding (het: jus talionis) als rechtsregel vastgesteld in de zgn. Mozaïsche wetgeving. De Joden, zoals in het Nieuwe Testament wordt voorgesteld en door de verklaarder hiervan nader wordt uitgewerkt, strekten dit recht ook uit tot allerlei bijzondere beledigingen, en stelden dat men niet zondigde, wanneer men anderen slechts niet meer kwaad aandeed dan men van hen ondervonden had, ja, dat men verplicht was gelijk met gelijk te vergelden. Het is de variant op ons: ‘Leer om leer, sla je mij, ik sla je weer’. De talmud echter gaat steeds van het standpunt uit, dat het ‘oog om oog en tand om tand’ alleen als juridische grondslag voor boetebepaling en schadevergoeding dient, doch nooit in werkelijkheid mag worden toegepast. Vgl. Plautus, Mercator (3, 4, 44): ‘Par pari respondere’, d.i.: gelijk met gelijk beantwoorden; voorts Publius Syrus, Sententiae: ‘Ab alio exspectes, alteri quod feceris’, d.i.: wat gij de een aandoet, zijt ge van de ander te wachten

oog om oog en tand om tand

iemand net zo slecht behandelen als je zelf ook behandeld bent.

Oogkleppen hebben

De paarden hebben ‘oogkleppen’ opdat ze niet op zij kunnen kijken en schrikken voor passerend verkeer. Zo heeft iemand figuurlijk oogkleppen, die een bepaalde zaak niet wil zien of, nog meer overdrachtelijk, niet wil horen; derhalve: net doen of het niet bestaat

Volgens ooggetuigen

Dwz. volgens degenen die het gezien hebben

Het is oog om oog en tand om tand

Voor alle kwaad dat iemand is aangedaan wordt wraak genomen

Oog hebben voor iets

a Kijk op iets hebben;
b aandacht voor iets hebben

Met het oog daarop . .

Rekening houdende daarmee, het oog gevestigd houdende op . .

Iets voor het oog doen

Bedoeld wordt hier: voor de ogen van anderen. De meeste mensen gaan af op wat zij zien (zintuiglijk waarnemen en niet geestelijk, d.i.: met de hersenen). Op dit zintuiglijk waarnemen bouwt men zijn conclusies, die dan veelal verkeerd zijn. Een voorbeeld van ‘iets voor het oog doen' vindt men in de gelijkenis van het bidden van de Farizeeër en van de Tollenaar. De eerste deed het louter voor het oog, waardoor ieder die de schijn voor werkelijkheid aannam, die Farizeeër als vroom prees. De Tollenaar daarentegen bad in afzondering, waardoor hij niet opviel; maar zijn gebed was veel oprechter. Figuurlijk bedoelt de uitdrukking dan ook: de schijn van braafheid e.d. willen aannemen. In uitgebreider zin: een andere (betere) indruk willen vestigen dan waarop men (of: de zaak) recht heeft. Vgl.: De mens ziet aan wat voor ogen is, maar God ziet het hart aan

Een oogje luiken

Doen of men iets niet ziet

iemands oogappel zijn

mijn zusje is Oma's oogappel, zij is oma's lieveling.

Iets oogluikend toelaten

‘Oogluikend’, afkomstig van een ww. luiken, dat: sluiten betekent, en waarvan afgeleid zijn het znw.: luik (houten of ijzeren deksel of deur tot afsluiting van een muur-, vloer- of zolderopening) en het ww.: ontluiken, dat gezegd wordt van bloemen en figuurlijk soms op de mens toegepast wordt (het ontluiken van een talent e.d.). ‘Oogluikend’ wil derhalve zeggen: een oogje dichtdoen
Hetzelfde als: een oogje dichtdoen (zie 6811). ‘Oogluikend’ is gevormd door ‘oog’ en ‘luiken’. Vgl.: ontluiken, beluiken (beloken Pasen, d.i. de zondag, waarmee de Paasweek eindigt). Vgl. Rijmbijbel 1885

Iemands hart en oog hebben

De volle aandacht hebben

Zo op het (eerste) oog

‘Oog’ heeft ook hier de betekenis van: blik. Men bezigt de uitdrukking wanneer men zijn eerste indruk van het geziene of gehoorde (men spreekt nooit van: op het eerste oor) weergeeft, doch dit herziet wanneer de indruk bij nader zien of horen anders wordt

Geen oog dicht kunnen doen

Niet kunnen slapen

Iemands oogappel zijn

Voor iemand de allerdierbaarste zijn

Iets met een half oog zien

Iets in ogenschouw nemen zonder er écht aandacht aan te besteden
Iets niet nauwkeurig zien

Het oog wil ook wat

Men moet zijn uiterlijk nooit verwaarlozen

een doorn in het oog

zijn gedrag is mij een doorn in het oog: ik erger mij aan zijn gedrag.

In het oog springen (lopen)

Duidelijk zichtbaar worden

Geen oog voor iets hebben

Er de waarde niet van kennen, op een bepaald terrein niet voldoende ontwikkeld zijn om het te waarderen. Men kan bijv. figuurlijk gesproken: geen oog hebben voor de natuur, voor een bepaalde kunstuiting