Spreekwoorden 'Eens gezegd blijft gezegd'
Men moet een belofte altijd nakomen
Vgl. Horatius, Epistolae ad Pisones (390): ‘Nescit vox missa reverti’, d.i.: het eens gesproken woord kan niet herroepen worden
wat je beloofd hebt moet je ook uitvoeren.
Onder ons gezegd en gezwegen
Wordt gezegd wanneer men vertrouwelijke mededelingen heeft te doen, mededelingen die anderen niet mogen horen, niet verder mogen worden verteld
Wordt gezegd van de snelle uitvoering van een gedachte of een bevel. Vgl. Terentius, Heautontimorumenos (V, 1, 31): ‘Dictum, factum’, ook: ‘Dicto citius’
Dat is een duidelijke wenk, dat men iets graag wil hebben
Hier betekent ‘piepen’: een piepend geluid maken vanwege de moeilijkheden waarin men zit. De uitdrukking wordt gebezigd wanneer men iemand aan het verstand wil brengen dat er nog wel grotere moeilijkheden bestaan
Iemand evenaren of overtreffen, waardoor diens reputatie verdwijnt. Ontleend aan het hoog optrekken van een gebouw, waardoor de buurman het licht benomen wordt. Hetzelfde als: iemand in de schaduw stellen
Dat is in vertrouwen verteld
Hij gaat met de voordelen strijken, waarvoor een ander de moeite heeft gedaan
Houd u aan ’t gras
(Als afscheidsgroet) Houd u flink, houd u maar taai
‘Onvertogen woorden' zijn onbetamelijke, ongepaste woorden. Het oude ww.: vertiegen (vertrekken), betekende: uitstellen, doen wachten; vandaar, dat ‘onvertogen': onverwijld, spoedig, terstond, beduidde. Zo lezen we bij Hooft: ‘Dat zy haarder Hoogheit, voor zoo onvertooghen een afveirdighen (afvaardigen, afzenden) grooten dank wisten'. ‘Onvertogen woorden' zijn dus eigenlijk: spoedige, haastige, en dus ondoordachte woorden, woorden die men zich als het ware laat ontvallen, zijn veelal ongepast; onbehoorlijk. Vandaar de tegenwoordige betekenis
Deze uitdrukking is ontleend aan Richt. 14. Simson had aan zijn bruiloftsgasten een ruime beloning beloofd, als zij een door hem uitgedacht, en daarom naar hij meende onoplosbaar, raadsel konden oplossen. De gasten namen daarop Simsons vrouw in vertrouwen en vroegen haar te trachten de oplossing te weten te komen, en hun deze dan mede te delen. Met echt vrouwelijke listigheid wist zij achter het geheim te komen en verried dit prompt aan haar Filistijnse landgenoten en bruiloftsgasten. Simson, die hier de lucht van kreeg, zei daarop tot hen (vs. 18): ‘Zo gij met mijn kalf niet hadt geploegd, gij zoudt mijn raadsel niet hebben uitgevonden’. Simson ontleende dit beeld aan de oosterse gewoonte om de ploeg met runderen in plaats van met paarden te bespannen. De uitdrukking zelve wordt veelal gebruikt in gelijke gevallen als waarin Simson ze bezigde; in het algemeen wanneer we achter een geheim komen door tussenkomst van de vertrouweling van de oorspronkelijke bezitter (kenner) van dit geheim. Kortom: zich van eens anders hulp bedienen en het doen voorkomen, als had men het zelf gedaan. Vgl.: Pronken met eens anders veren
Iets doen wat eigenlijk door een ander dient te worden gedaan
Niet zelfstandig oordelen en handelen, maar onder invloed van een ander
haastige lui zijn geen verraders
Denk goed na voor je spreekt
Men moet altijd eerst nadenken, voordat men wat zegt
Zich van eens anders hulp bedienen om achter iemands geheimen te komen, of om de schijn te hebben eigen werk te leveren
Evenals men van verdriet en tegenspoed vermagert, kan men van plezier en genoegen groeien. Vandaar dat reeds in de 17de eeuw ‘groeien’ ook: ‘zich verheugen’ kon betekenen. Soms geeft men zelfs de maat van dit groeien aan: ergens een handdik spek of reuzel in groeien
Wordt meestal toegevoegd aan een ‘standje’ met bedreiging
Wordt gezegd wanneer iets van ons wordt verlangd dat moeilijk te volbrengen is of veel tijd vordert