Sint-Nicolaas is → patroonheilige van en de meest vereerde heilige in Rusland. In 972, toen de Byzantijnse prinses Theophano trouwde met keizer Otto II en daarmee Sint-Nicolaas introduceerde in het Westen, huwde haar nicht, de Byzantijnse prinses Anna, groothertog Vladimir van Kiëv. Deze Vladimir (956-1015) gaf het bevel om de gehele bevolking van Kiëv in één keer in de Dnjepr te laten dopen. Hierdoor werd Rusland uiteindelijk orthodox en zo werd Nicolaas patroonheilige.
De Russen vieren driemaal per jaar het Nikólafeest: ter ere van zijn geboorte, zijn dood (6 december; volgens de Juliaanse kalender valt deze datum op ‘onze’ 19 december) en de overbrenging van zijn gebeente naar Bari (op 9 mei; volgens de Juliaanse kalender op ‘onze’ 22 mei). De Russisch-orthodoxe Kerk volgt de oudere Juliaanse kalender.
Er zijn veel iconen van hem. De oudste icoon dateert uit de 8ste eeuw. De bekendste drie zijn:
-Nikóla van Mozajsk; in één hand houdt hij het zwaard van een aartsengel en in de andere een kerkje in een omheining: hij is de beschermer van de stad (in 1380 baden de inwoners van Mozajsk tot Sint-Nicolaas om hen te beschermen tegen de Tataren, die de stad binnenvielen; Nicolaas kwam van zijn voetstuk en verjoeg de belegeraars door met een zwaard te zwaaien);
-Nikóla van Zarajsk, de wonderdoener, die met een evangelie de mensen zegent;
-Nikóla van Welikorétsk; een borstbeeld met zegenende handen; hij is de trooster.
In de orthodoxe Kerk zijn alle dagen opgedragen aan heiligen. De donderdag is opgedragen aan de apostelen en Sint-Nicolaas. (De andere dagen zijn opgedragen aan: zondag: de Verrezen Heer; maandag: de engelen; dinsdag: Johannes de Doper; woensdag: het kruis en Maria; vrijdag idem; zaterdag: Allerheiligen en Allerzielen). De verering in Rusland was zo groot, dat het tot de 18de eeuw als zonde beschouwd werd je kind naar Nikolaas te noemen. Hij wordt beschouwd als de ‘vierde’ persoon van de heilige Drie-eenheid. Een bekend Russisch spreekwoord zegt: ‘Als God komt te sterven, neemt Sint-Nicolaas zijn plaats in.’ In de legenden verschijnt Sint-Nicolaas, in Rusland Nikóla of Mikóla genoemd, als een oude zwerver of ook wel als een Russische boer, met een zak op de rug en een stok in de hand. Hij helpt waar nodig, maar niemand ziet hem gaan of komen.
Soms gaat hij samen met Elias, de Gestrenge. Nikóla wordt daarentegen de Barmhartige genoemd. Hij begrijpt het volk en wordt door het volk begrepen: hun zielen horen als het ware bij elkaar (→ Russische legenden 80-95).
Nikolaas is niet de brenger van geschenken aan de kinderen.
Dat doet sinds 1800 Ded Moroz (Vadertje Vorst) in de oudejaarsnacht. Oorspronkelijk kleedde deze zich in een bisschopsgewaad. Tegenwoordig draagt hij meestal een rode en soms een blauwe mantel. Lenin schafte Vadertje Vorst in 1917 af, maar ‘kindervriend’ Stalin liet het feest weer toe.
→ Bari Wheeler, 2005.
