De 13 de eeuw was het hoogtepunt van het geloof in de duivel. Deze beleving viel samen met de opbloeiende verering van Nicolaas. Sint-Nicolaas wordt volgens L. Janssen vaak in verband gebracht met de duivel:
•In veel Nicolaaslegenden komen duivels voor.
•Nicolaas bestreed duivels (of bijvoorbeeld ‘afgoden’).
•Veel middeleeuwse hymnen gaan over de overwinning van Nicolaas op duivels.
•In de optocht van de scholierenbisschop liepen er duivels mee.
Het komt overigens vaker voor dat heiligen met de duivel in aanraking komen:
•De Heilige Juliana wist een duivel die haar bezocht toen ze in een kerker gevangenzat, met haar eigen ketting te binden. Toen men haar uit de kerker haalde, sleurde ze de duivel aan de ketting mee.
•Franciscus van Assisi hoorde drommen duivels met veel geraas over het dak lopen.
Kettingen komen zeer veel voor in relatie tot duivels: hiermee maken ze lawaai zoals de Zwarte Klazen in → Amsterdam plachten te doen én werden ze gebonden, zoals in Tobit 8:3 (de engel slaat de duivel in de boeien). Ook Nicolaas maakt de duivel onschadelijk, zoals te lezen is in → Legenden 23-27. Het was natuurlijk een probleem hoe een overwonnen duivel toch nog macht over de mensen kon hebben, zoals de kerk predikte. Men keerde de symboliek om: niet de duivel werd geboeid, maar hij bond de verdoemden, de zielen, en voerde ze naar de hel zoals later Zwarte Piet de stoute kinderen naar Spanje zou voeren. → Ommekeerfeest → Wilde Jacht → Zwarte Piet Janssen, 1993.
