Signalement van sprekende zegswijzen

A. Houwelink ten Cate (1977)

Gepubliceerd op 14-10-2020

volgens Bartjens

betekenis & definitie

Wie nauwkeurig rekent, doet dat volgens Bartjens, een vermaard rekenkundige, wiens naam spreekwoordelijk betekenis heeft gekregen. Deze Willem Bartjens (1569-1638), vriend en bewonderaar van Joost van den Vondel (1587-1679), die op hem een Lofzangh schreef, was een ‘francoysche schoolmeester’ die in 1618 van Amsterdam naar Zwolle verhuisde om daar de zoons van kooplieden op het beroep van hun vaders voor te bereiden.

Hierbij werd overeengekomen dat Bartjens de kinderen zou leren:‘die Francoyse spraecke, voorts lesen, schrijven, reeckenen en boekhouden, mitsgaders dat ook syn huysfrouwe den jonge dochteren leren sal allerley hantwerken, van neyen, speltwercken en andere daartoe behoerende . . .’, waarvoor Bartjens een traktement van 300 carolusguldens en een vrije woning zou krijgen. Vermaard werd het rekenboek van Willem Bartjens dat in 1604 werd uitgegeven. Dit boek, getiteld Cijferinge le deel, waeruyt men meest alle de grondtregelen van de Reeckenkonst leeren kan, werd ruim twee eeuwen lang steeds herdrukt. Ook de Engelse, Amerikaanse en Duitse taalgebruikers kennen een uitdrukking waarin naar de precisie van een ‘rekenmeester’ wordt verwezen. Zegt men in het Engels according to Cocker om aan te duiden dat iets juist berekend is, dan wordt daarmee gedoeld op de wiskundige Edward Cocker (1631-1675), wiens Arithmetic honderd maal werd herdrukt. In het Amerikaans zegt men according to Gunter, verwijzend naar Edward Gunter, hoogleraar in de astronomie in Londen en uitvinder van meetinstrumenten. Nach Adam Riese is het Duitse equivalent van deze zegswijzen, waarmee eer wordt bewezen aan de mijnambtenaar Adam Ryse (gest. 1559), wiens rekenboek in 1523 in Erfurt verscheen.