1. Einde.
2. Doel, einddoel. Ex fine, Van doelswege, uit hoofde van het doel. Propter finem, Doelshalve. Ipsum cuius causa, finis, ARISTOTELES, II METAPHYS. C. 2, 994, R, 9, Dat waarom iets is, is het einddoel. — Causalitas finis in hoe consistit quod propter ipsum alia desiderantur, s. THOMAS, SUM. C. GENT. I, 75, De oorzakelijkheid van het doel is hierin gelegen, dat om het doel het andere wordt nagestreefd. — In tantum ... finis habet rationem causae, in quantum movet agentem, s. THOMAS, COMMENT. IN III PHYSIC. LECT. 5, N° 15, Het einddoel geldt als oorzaak in zoover het den bewerker in beweging brengt. — Finis est per se volitus, et per quem alia fiunt volita, s. THOMAS, SUM. C. GENT. I, 74, Het einddoel is dat wat om zich gewild wordt en waarom het andere gewild wordt. — Actus ... voluntatis in finem videntur esse tres, scilicet velle, frui et intendere, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 8, INTRODUCTIO, De daden van den wil ten opzichte van het doel blijken drie te zijn, te willen namelijk, te genieten en te beoogen. — In finibus ... invenitur duplex ordo, scilicet ordo intentionis et ordo exsecutionis, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. i, A. 4, c., Onder de doelen is er een tweevoudige rangorde, een eerste op grond van het opzet, een tweede op grond van de uitvoering. — Finis etsi sit postremus in exsecutione, est tamen primus in intentione agentis. Et hoc modo habet rationem causae S. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. I, AD I, Het doel komt wat de uitvoering betreft, het laatst van al, maar niettemin wordt het door den werker het eerst beoogd en aldus is het oorzaak. — Fines in practicis sunt sicut principia in demonstrativis scientiis, S. THOMAS, QU. DISPUT. DE VERITATE Q. 2 2, A. 14, ARG. 3, Op praktisch gebied is het einddoel wat voor de betoogende wetenschappen de beginselen zijn. — Videntur ... esse plures gradus finium; quorum quosdam eligimus propter aliud solum, ... unde manifestum est, quod omnes isti fines sunt imperfecti. Optimus autem finis qui est ultimus, oportet quod sit perfectus. Unde si mum solum sit tale, oportet hoe esse ultimum finem, quem quaerimus. Si autem sint multi perfect fines, oportet quod perfectissimus horum sit optimus et ultimus, s. THOMAS, COM. IN I ETHIC. NIC. LECT. 9, Onder de doelen blijken er graden te zjjn daar zjjn er namelijk die we alleen om iets anders uitkienen en het ligt voor de hand dat dergelijke doelen steeds onvolmaakt zijn het voortreffelijkste doel echter, het laatste doel namelijk, moet volmaakt zijn. Indien er dus maar één dergelijk doel is, zal het het laatste doel zijn dat we navorschen. Zijn er integendeel meer volmaakte einddoelen, dan moet het volmaaktste van die het voortreffelijkste en tevens het laatste zijn — Quanto ... finis est perfectior,...tanto voluntas volentis finem ad plura extenditur ratione illius finis, S. THOMAS, SUM. C. GENT. I, 75, Hoe volmaakter het doel is, zoo meer zal de wil van wie het doel wil uit hoofde van het doel omgrijpen. — Omnia, quorum unus est finis, oportet quod in ordine ad finem conveniant, s. THOMAS, COMMENT. IN XII METAPHYS. LECT. 12, Alles wat eenzelfde doel heeft moet, wat de gerichtheid op het doel betreft, overeenkomen. — Quanto aliquid efficacius orcünatur ad finem, tanto melius est, S. THOMAS, SUM. THEOL. II-II, Q. 152, A. 5, C., Hoe raker iets op het doel gericht wordt, zoo beter is het. — Si ... non esset primum in his quae sunt ad finem, nullus inciperet aliquid operari, nec terminaretur consilium, sed in infinitum procederet, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 4, c., Indien onder de dingen die op het doel gericht zijn niets eerst kwam, dan zou niemand tot handelen overgaan en aan de berading zou nimmer een eind komen, maar tot in het oneindige zou deze aanslepen. — Eiusdem potentiae est iendere in finem, et finem consequi, Hetzelfde vermogen streeft het doel na en bereikt het. — Finis est mensura mediorum, Het doel is de maatstaf der middelen. — Finis non movet nisi cognitus, Een doel zit niet in beweging behalve wanneer het gekend is. — Finis cuiuslibet rei est bonum, Het doel van elk wezen is het goede. — Finis potior est in bonitate his quae sunt ad finem, s. THOMAS, COMMENT. IN XII METAPHYS. LECT. 12, Het einddoel overtreft in goedheid wat op het doel gericht is. — Finis ... dicitur causa causarum, s. THOMAS, QU. DISPUT. DE VERITATE Q. 28, A. 7, C., De doeloorzaak heet oorzaak van de oorzaken. — Ratio eorum quae sunt ad finem, sumitur ex fine, s. THOMAS, COMMENT. IN XII METAPHYS. LECT. 12, De aard van wat op het doel teruggaat wordt door het doel uitgeweken. — Finis, et ea quae sunt ad finem, non oportet esse conform ia, quasi sint tinius generis, sed oportet ibi esse conformitatem proportionis, ut scilicet ea, quae sunt ad finem, sint proportionata ad finem indticendum, s. THOMAS, COMMENT, IN IV SENTENT. D. 49, Q. I, A. I, SOL. 3, AD 3, Het doel en wat op het doel teruggaat moeten niet zoo gelijk -fijn, alsof tot eenzelfde geslacht behoorden, maai er moet een verhoudingsovereenkomst zijn, wat namelijk op het doel is aangewezen moet geëvenredigd zijn aan het doel. — Voluntas ... movetur et in finem et in ea quae sunt ad finem, S. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 8, INTRODUCTIO, De wil wordt èn tot het einddoel en tot wat naar het einddoel brengt gedreven. — Ea ... quae sunt ad finem, non ex necessitate volumus volontes finem, nisi sint talia sine quibtis finis esse non potest, s. THOMAS, SUM. THEOL. I, Q. 19, A. 3, C., Wat tot het doel moet brengen willen we, wanneer we het doel willen, niet onvoorwaardelijk, behalve wanneer het voor het doel onontbeerlijk is. — Perfecta ... finis cognitio est, quando non solum apprehenditur res quae est finis, sed etiam cognoscitur ratio finis, et proportio eius, quod ordinatur in finem ad ipsum, s. THOMAS, SUM. THEOL. 1-11, Q. 6, A. 2, c., Het doel wordt volmaakt gekend wanneer niet alleen dat wat in een bepaald geval doel is wordt waargenomen, maar ook de doeloorzakelijkheid van bewust wezen en de verhouding van wat er op aangewezen is, gekend zijn. — Aliquid sua actione vel motu tendit ad finem dupliciter. Uno modo sicut seipsum ad finem movens, ut homo, allo modo sicut ab alio motum ad finem, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. i, A. 2, C., Iets kan op twee manieren door zijn handeling of beweging naar het doel streven, vooreerst met, zooals bij den mensch het geval is, zich zelf tot het doel aan te drijven; verder wanneer het door een ander tot het doel wordt bewogen. — Proprium est naturae rationalis ut tendat in finem, quasi se agens vel ducens ad finem, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 2, C., De redelijke natuur is het eigen als door zich zelf het doel aangedreven en geleid het doel na te streven. — Rectitudo voluntatis est per debitum ordinem ad finem ultimum, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 4, A. 4, C., De rechtgeaardheid van den wil is in de juiste verhouding tot het laatste einddoel gelegen. — Qualis unusquisque est, talis et finis videtur ei, S. THOMAS, SUM. C. GENT. IV, 95, Zooals elk gesteld is, zoo komt hem het doel voor. — Deus imposuit actibus hominum ordinem aliquem in respectu ad finem boni, s. THOMAS, SUM. C. GENT. in, 140, God heeft de daden van den mensch met het oog op het einddoel, dit is op het goede, een rangorde voorgeschreven. — Omnia humana ordinantur ad firnem, S. THOMAS, COMM. IN I ETHIC. NIC. LECT. I, Al het menseselijke is op het einddoel gericht. — lila ... quae ratione carent tendunt in finem propter naturalem inclinationem, quasi ab alio mota, non autem a seipsis, cum non cognoscant rationem finis, et ideo nihil in finem ordinare possum, sed solum in finem ab alio ordinantur, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. i, A. 2, C., Wezens die de rede ontberen streven dank zij een natuurlijken aandrang en als door een ander bewogen, in geen geval door zich zelf, naar het doel-, het begrip « doel» kennen ze immers niet en kunnen dus niets op het doel richten, maar worden zelf door een ander op het doel gericht. — ld quod intellectu caret vel cognilione, non potest directe in finem tendere, nisi per aliquam cognitionem ei praestituatur finis et dirigatur in ipsum, S. THOMAS, QU. DISPUT. DE VERITATE Q. 5, A. 2, C., Wat verstand en kennis ontbeert kan niet rechtstreeks het doel nastreven, maar moet door een kennend wezen een doel gesteld en er op gericht worden. — Oportet, cum res naturales cognitione careant, quod praeexsistat aliquis intellectus, qui res naturales in finem ordinet, s. THOMAS, QU. DISPUT. DE VERITATE Q. 5, A. 2, C., Daar de natuurdingen kennis ontberen, moet er vooraf een verstand bestaan dat de natuurdingen op het doel richt. — Impossibile est in finibus procedere in infinitum ex quacumque parte, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 4, C., Het gaat niet aan in welken zin ook de einddoelen eindeloos te laten elkaar opvolgen. — Finis absolutus, Volstrekt einddoel. Finis accidentalis, Bijkomstig einddoel. Finis adaequatus, Adaequaat einddoel. Finis agentis, Einddoel van den werker. Finis causa, Einddoel als oorzaak. Finis communis, Gemeenschappelijk doel. Finis conveniens, Passend doel. Finis cui, Doel waarvoor. Finis cuius, Doel waarom. Finis cuius gratia, Doel waarom. Finis debitus, Verschuldigd doel. Finis deliberatus, Beraden doel. Finis dispositivus, Voorbereidend doel, schikkend doel. Finis effectus, Doel als uitwerksel. Finis exterior, Uiterlijk doel. Finis extrinsecus, Uiterlijk doel. Finis formalis, Vormelijk doel, doel waardoor. Finis impulsivus, Aanzettend doel. Finis in exsecutione, Doel bij de uitvoering. Finis in intentione, Voorgenomen doel. Finis inadaequatus, Onadaequaat doel. Finis intellegibilis, Verstandelijk kenbaar doel. Finis intentus, Beoogd doel. Finis intermedius, Tusschendoel, middeldoel, PLATENBURG, ZEDENLEER 45. Finis interior, Inwendig doel. Finis intrinsecus, Innerlijk doel. Finis moralis, Zedelijk doel. Finis motivus, Tot iets bewegend doel, in beweging brengend doel. Finis naturalis, Natuurlijk doel. Finis non ultimus, Niet laatste doel. Finis obiectivus, Doel dat, voorwerpelijk doel. Finis operantis, Doel van den werker, JANSSENS, GOD ALS SCHEPPER 67. Finis operationis, Doel der werking, JANSSENS, GOD ALS SCHEPPER 66. Finis operis, Doel van het werk, JANSSENS, GOD ALS SCHEPPER 67. Finis particularis, Beperkt doel. Finis particularis ordinatur ad finem communem, Een beperkt doel is op een algemeener doel gericht. — Finis posterior, Nakomend doel. Finis praecedens, Voorafgaand doel. Finis primarius, Ecrsterangsdoel. Finis principalis, Hoofddoel. Finis propinquus, Nabij doel. Finis proprius, Eigen doel. Finis proximus, Naaste doel, VAN HOONACKER 19. Finis qui, Doel dat, PLATENBURG, ZEDENLEER 45. Finis quo, Doel waardoor, PLATENBURG, ZEDENLEER 45. Finis remotus, Verwijderd doel, afgelegen doel. Finis secundarius, Tweederangsdoel, ondergeschikt doel. Finis sensibilis, Zinnelijk doel. Finis spiritualis, Geestelijk doel. Finis supernaturalis, Bovennatuurlijk doel. Finis ultimus, Laatste doel. Quod voluntas de necessitate vult quasi naturali inclinatione in ipsum determinata, est finis ultimus, ut beatitudo, et ea quae in ipso includuntur, ut est cognitio veritatis, et alia huiusmodi, S. THOMAS, QU. DISPUT. DE VERITATE Q. 22, A. 5, C., Wat de wil als door een natuurlijken aandrang er toe gedreven noodzakelijk wil, is het laatste doel, dit is de gelukzaligheid en wat er in begrepen is, kennis van de waarheid namelijk en andere der gelijke. — Oportet ... quod ultimus finis ita impleat totum hominis appetitum, quod nihil extra ipsum appetendum relinquatur, quod esse non potest, si aliquid extraneum ad ipsius perfectionem requiratur, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 5, C., Het kan niet anders of het laatste einddoel moet zoo het hele streefvermogen van den mensch bevredigen, dat na bewust laatste doel niets meer te begeer en valt, dat kan echter niet indien, opdat het volmaakt weze, aan het laatste doel iets vreemds moet worden toegevoegd. — Principium ... totius ordinis in moralibus est finis ultimus, S. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 72, A. 5, C., Het beginsel dat de hele redelijke orde beheerscht is het laatste einddoel. — Si non esset ultimus finis, nihil appeteretur, nec aliqua actio terminaretur, nec etiam quiescerel inlentio agent is, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 4, C., Als er geen laatste doel was zou er niets worden nagestreefd, geen enkele handeling zou worden voltrokken en het opzet van dengene die handelt zou geen rust vinden. — Umsquisque naturaliter habet desiderium ultimi finis, s. THOMAS, SUM. C. GENT. IV, 95, Elk begeert van aard uit het laatste einddoel. — Unicuique volenti principale volitum est suus ultimus finis, s. THOMAS, SUM. c. GENT. I, 74, Wanneer iemand iets wil, wil hij vooral fijn laatste einddoel. — Ultimus finis hoc modo se habet in movendo appetitum, sicut se habet in aliis motionibus primum movens, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. I, A. 6, c., Het laatste einddoel neemt bij het in beweging brengen van het streefvermogen dezelfde taak waar als bij andere bewegingen de eerste beweger. — Impossibile est quod voluntas unius hominis simul se habeat ad diversa sicut ad ultimos fines, s. THOMAS, SUM. THEOL. 1-11, Q. I, A. 5,C., Het gaat niet aan dat de wil van één mensch terzelfdertijd verschillende voorwerpen als laatste einddoelen zou nastreven. — Anima ..., quemcumque finem sibi ultimum praestituisse invenitur in statu mortis, in eo fine perpetuo permanebit, appetens illud ut optimum, sive sit bonum sive malum, S. THOMAS, COMP. THEOL. C. I74, Wat de ziel zich ook in het stervensuur tot laatste doel blijkt gesteld te hebben, in eeuwigheid zal ze het gestand doen en het als voortreffelijkste goed nastreven, hetfij dan in zich zelf goed, hetzij dan slecht. — Necesse est ... unum esse ultimum finem hominis, inquantum est homo propter nnitalem humanae naturae, s. THOMAS, COMM. IN V ETHIC:. NicOM. LECT. I, Het kan niet anders of, gezien de eenheid der menschelijke natuur, zal de mensch als mensch maar één laatste doel hebben. — Ultimus finis maxime desideralur, unde non potest aliquis a desiderio ultimi finis revocari, per aliquid desiderabile magis, S. THOMAS, SUM. C. GENT. IV, 95, Vooral het laatste doel wordt nagestreefd en zo kan niemand door iets meer aanlokkelijks van hel verlangen naar het laatste doel weerhouden worden. — Sicut rerum omnium est mus finis ultimus, scilicet Deus, ita et voluntatum omnium est mus ultimus finis, scilicet Deus, S. THOMAS, COMMENT. IN II SENTENT. D. 38, Q. I, A. I,SOL., Zooals alle dingen maar één laatste doel hebben, zoo heeft elke wil maar één laatste doel, God namelijk. — Finis ultimus adaequatus, Adaequaat laatste doel. Finis ultimus formalis, Vormelijk laatste doel. Finis ultimus inadaequatus, Onadaequaat laatste doel. Finis ultimus materialis, Stoffelijk laatste doel. Finis ultimus materialis adaequatus, Adaequaat stoffelijk laatste doel. Finis ultimus materialis totalis, Volledig stoffelijk laatste doel. Finis ultimus partialis, Gedeeltelijk laatste doel. Finis ultimus quoad aliquem, Laatste doel van een bepaald mensch. Finis ultimus simpliciter, Onvoorwaardelijk laatste doel. Finis ultimus totalis et adaequatus, Volledig en adaequaat laatste doel. Finis universalis, Algemeen doel. Potentia, quae respicit finem universalem, movet potentias, quae respiciunt fines particulares, Het vermogen dat het algemeene doel betreft beweegt de vermogens die afzonderlijke doelen betreffen.
