Dit is een niet zo beste vertaling van de titel van een nogal omvangrijk essay van de Franse schrijver Julien Benda: La trahison des clercs (1927). Niet zo best, want bij ‘klerk’ denk je aan een nijvere kantoorman, en dat is beslist niet wat Benda bedoelde. De uitdrukking wordt meestal gebruikt in de betekenis ‘geestelijke bijziendheid’ of‘gemis aan belangstelling voor fundamentele zaken’. In het blad Roodkoper (mei 1999) gebruikte iemand de uitdrukking in verband met ‘het publiek van Youp van ’t Hek dat maar één ding lijkt na te streven: “een rustige alledaagsheid met een lage inflatie, lage belastingen, hoge oplagen voor schoolboeken, goedkope benzine’”, en meer van dat moois.
Benda (1867-1956) oefende in zijn boek kritiek uit op de intellectuelen - in het bijzonder de Franse - die zich engageerden met het opkomende fascisme en nationalisme. Hij viel vooral extreem-rechts aan, in de persoon van Charles Maurras, maar ook de marxistische intellectuelen moesten het ontgelden. Benda vond dat intellectuelen zich moeten bezighouden met tijdloze en universele zaken zoals gerechtigheid en rationaliteit, waarbij geen nationale of andere deelbelangen in het geding waren.
In de tijd waarin Benda zijn boek schreef, had het Franse woord clerc nog niet de betekenis ‘intellectueel’ (wel die van geestelijke). De eerstgenoemde betekenis kreeg het pas dankzij dit boek. Benda zag de intellectuelen als de opvolgers van de geestelijken, tenminste als we afgaan op het voorwoord bij de eerste druk (1927): ‘Het lijkt me [...] belangrijk dat er een soort mensen bestaat, ook al worden ze bespot, die hun naasten erop wijzen dat er andere godsdiensten bestaan dan die van het tijdelijke. Welnu, degenen die met die rol belast waren, en die ik “clercs” noem, hebben niet alleen opgehouden die rol te spelen, maar spelen de omgekeerde rol.’
