Een beroepspensioenfonds is een pensioenfonds waarin een basispensioenregeling is getroffen voor alle zelfstandigen in een bepaalde beroepsgroep, zoals advocaten en medici. In veel gevallen is voor deze beoefenaars deelname aan het pensioenfonds verplicht. Dit is vastgelegd in de wet verplichte beroepspensioenregeling. Deze verplichte deelname geldt niet voor ieder beroepspensioenfonds.
In een beroepspensioenfonds is de pensioenregeling afgestemd op de de omstandigheden en specifieke kenmerken van de beroepsgroep. Om iedereen in een bepaalde beroepsgroep te verzekeren van een goed pensioen kan de overheid deelname aan dit pensioenfonds verplicht stellen voor alle zelfstandigen die het betreffende beroep uitvoeren.
Wanneer een zelfstandige niet deelneemt aan het verplichte pensioenfonds heeft het beroepspensioenfonds het recht de pensioenpremie op te eisen vanaf het moment dat de zelfstandige gestart is met het werken in het beroep. Daar komt bij dat zelfstandigen de plicht hebben om zichzelf aan te melden bij het beroepspensioenfonds.
Niet elke beroepsgroep heeft een verplicht beroepspensioenfonds. Er zijn bijvoorbeeld ook beroepsgroepen waarbij een rechtspersoon erop toeziet dat alle beoefenaars van een bepaald beroep zelf een basispensioenregeling treffen. Hierbij maakt het niet uit bij welk pensioenfonds of verzekeraar dit gebeurt, zolang iedere zelfstandige maar een basispensioenregeling heeft.
Sommige beroepsgroepen hebben geen eigen beroepspensioenfonds, maar maken onderdeel uit van bepaalde bedrijfstak. Dit geldt bijvoorbeeld voor mensen die in de bouw werken. Voor sommige bedrijfstakken is het verplicht voor alle werknemers om deel te nemen aan een bedrijfstakpensioenfonds. Dit geldt dan ook voor alle zelfstandigen die in deze bedrijfstak werkzaam zijn.
Ten slotte zijn er ook beroepsgroepen waarbij er geen sprake is van een verplichte deelname aan een beroepspensioenfonds. In dat geval mogen beoefenaars van dat beroep zelf weten of en bij welke partij ze een pensioenregeling treffen. Men kan bij De Nederlandse Bank een overzicht vinden van alle beroepspensioenfondsen.
