Soerabaja - Jav. Soerabaja, hoog-Javaansch, Soerapringga.
1) Residentie van Oost-Java, tusschen Pasoeroean (daarvan gescheiden door de Kali Porong en het Ardjoenagebergte), Këdiri, Rëmbang, de Javazee en Straat Madoera, 5951 K.M.2 groot, einde 1917: ± 2.530.000 inw., w.o. bijna 21.000 Europ. en 39.700 Vr. Oosterl. De res. is verdeeld in 6 afdeelingen: S., Sidoardjo, Modjokerto, Djombang, Grisee en Lamongan. De res. bestaat voor meer dan de helft uit vlak terrein; langs de N.kust ligt een lage kalkrug, daarna volgt Zuidelijk de Solovallei, vervolgens de Watoe Tjèlèng (± 160 M.) en de O.lijke uitloopers van den G. Këndëng, daarna de Brantas vlakte, en geheel in ’t Z. de hellingen van Ardjoenö, Andjasmöró, Wêlirang en Pënanggoegan. De voornaamste rivieren zijn de Solo-rivier, de Kali Lamong, en de Brantas, die zich bij Modjokerto splitst in de N.lijke Kali Soerabaja, welke bij de hoofdpi. Kali Mas heet, en de Kali Pörong, die door ’t Pörongkanaal in Straat Madoera uitmondt.
Door vruchtbaren bodem, dichte bevolking, en Europ. landbouwnijverheid (J± 24 erfpachtsperceelen en ± 40 suikerfabrieken) is de res. de voornaamste van Java. De Inl. bev. bestaat v.n.l. uit Javanen, in enkele streken en op de hoofdpi. vermengd met Madoereezen. De res. heeft verschillende spoorlijnen (S.—Djombang, Wonokromo—Tarik, S.—Bangil) en een aantal tramlijnen. Het eil. Bawëan behoort tot deze residentie. Zie ook op de namen van de afd. met hun gelijkn. hoofdpl.
2) Afd. der onder 1) genoemde res. In deze afd. komen rijke petroleumbronnen voor, geëxploiteerd door de Dordtsche Petr. Mij, die haar raffinaderij te Wonokromo heeft.
3) Hoofdpl. der onder 1) en 2) genoemde res. en afd. aan straat Madoera en de 2 monden der rivier van S., de Kali Mas en de Kali Pëgirian, volkrijkste en belangrijkste handelsstad van N. I„ had uit. 1917 meer dan 145.000 inw., w.o. 15.000 Europ. en ± 24.000 Vr. Oosterl. De stad heeft een veilige, zeer drukke reede; in 1911 is begonnen met het aanleggen van een haven, die in 1917 voor een deel in gebruik kon worden genomen; sedert is men begonnen met den uitbouw van pieren in het havenbassin, terwijl een zweefbrug over de Kali Mas is ontworpen. De uiterste punt der landtong aan den rechteroever heet de Oedjoeng; men vindt hier het uitgebreide marine-etablissement. De stad wordt door de Kali Mas in een W.lijk en O.lijk, door den grooten postweg in een N.lijk en Z.lijk gedeelte verdeeld; de „Roode Brug”, waar de postweg over de Kali Mas gaat, is het drukste verkeerspunt der stad.
De eigenlijke nieuwe stad, met de woonwijken der Europ., ligt in het Z.; een der voornaamste wijken heet Simpang; verder heeft men er de wijken GoebSng, Sanahan, Këpoetran en Kajoen. Van de Gouvernementsinrichtingen kunnen nog genoemd worden: de Artillerie-Constructiewinkel, de Pyrotechnische werkplaats, en het groote militaire hospitaal bij de halte Goebëng; de stad heeft electrische verlichting en een waterleiding, welker bronnen liggen bij Kasri in Pasoeroean. S. ligt aan den Staatsspoorweg en heeft een stoomtram van de Oedjoeng door de stad tot Krian in de afd. Sidoardjo, en een lijn van Wonokromo tot ’t station Pasar Toeri.
