Peter - naam van Czaren van Rusland; genoemd moeten worden: P. I, geboren 1672; werd na den dood van Czaar Feodor III (1682) tot czaar verheven onder regentschap van zijn moeder Natali Naryschkin, die daarvan echter spoedig ontzet werd door Peters zuster Sophie. Wanneer deze echter een poging doet om zich geheel en al van de regeering meester te maken, wordt zij door de aanhangers van P. ten val gebracht, waarop P. zelf ’t bestuur in handen neemt (1689). Ten einde een uitweg naar zee te krijgen, voerde P. oorlog tegen de Turken, wien hij Azow ontnam (1696). Hierop ondernam P. een reis naar West-Europa om de daar bestaande toestanden te leeren kennen en geschikte krachten naar Rusland te krijgen (1697).
Wegens een opstand der Strelitzen en aanhangers van de Oud-Russ. partij, die van de hervormingen niets wilden weten, moest P. echter zijn reis onderbreken. De opstand werd onderdrukt en met groote strengheid trad de czaar op tegen de leden der Oud-Russ. partij. Een geheime politie werd ingesteld, die alle tegenstanders der hervormings-denkbeelden moest opsporen en straffen. Hoewel ’t bestuur verbeterd werd, ontstond groote ontevredenheid over de zware belastingen, die noodig waren voor de reorganisatie van ’t leger en ’t bouwen van de vloot. In 1700 nam P. deel aan den oorlog tegen Zweden, waarin hij een nederlaag lijdt bij Narva (1700), maar dan gebruik weet te maken van den tocht der Zweden tegen Polen en Saksen, om ’t Zweedsche gebied langs de Oostzee te veroveren, waar hij St. Petersburg sticht aan de Neva (1703). Wanneer Karel XII dan tegen hem optrekt, overwint P. bij Poltava (1709). In groot gevaar geraakt ’t Russ. leger als P. het waagt ’t Turksch gebied binnen te dringen.
Bij de Pruth wordt hij omsingeld en moet hij den vrede koopen van de Turken door afstand van Azow (1711). Hierop keert P. zich weer tegen de Zweden, wien hij o. a. Pommeren ontrukt (1713) en Finland (1714), zelfs bedreigt een Russ. vloot Stockholm. Bij den vrede van Nystad (1721) behield Rusland Lijfland, Esthland, Ingermannland en Karelië. De heilige synode gaf hem nu den titel „keizer aller Russen”, waardoor het Oost-Rom. keizerschap aan de waardigheid van czaar verbonden was. Met strengheid, die maar al te vaak in wreedheid ontaardde, trad P. tegen hen op, die zich tegen zijn plannen verzetten. Dit ondervonden de Donsche kozakken, die in opstand waren gekomen en nu geheel en al onder ’t gezag kwamen van den czaar (1706), evenals de kozakken van de Ukraine, wier aanvoerder Mazeppa de hulp had ingeroepen van de Zweden en daarom beroofd werden van hun voorrechten (1709).
Zelfs aarzelde P. niet om zijn zoon Alexis ter dood te laten brengen, wanneer deze zich tegen zijn hervormingsplannen verzet. Ook de kerk kwam onder ’t gezag van den czaar, die de waardigheid van patriarch afschafte en :t bestuur van de kerk gaf aan een Heilige Synode, waarin de opper-procurator zat als zijn vertegenwoordiger.Na bepaald te hebben, dat de czaar ’t recht had zijn opvolger aan te wijzen, stierf P. in 1725. — P. II, zoon van den door P. ter dood veroordeelden Alexis, kwam in 1727 aan de regeering. Hij stond eerst onder invloed van Mentschikow, den gunsteling van Katharina I en later onder dien van Dolgoroeki. Onder hem kwam de Oud-Russ. partij weer op den voorgrond. Met hem stierf in 1730 ’t huis Romanow in de mann. lijn uit. — P. III, de eerste keizer uit de linie Holstein-Gottorp van ’t huis Romanow, kwam in 1762 aan de regeering, gaf alle veroveringen op, die gemaakt waren in den Zevenj. oorlog en sloot een verbond met Pruisen (zie ZEVENJARIGE OORLOG). Zijn streven om hervormingen aan te brengen in 't binnenlandsch bestuur, in de organisatie van ’t leger, en zijn neiging tot ’t Protestantisme, deden een samenzwering ontstaan, waardoor hij ontvoerd werd en kort daarop den dood vond (Juli 1762). — Litt.: zie RUSLAND,
