Improviseeren - Zonder voorbereiding tot stand brengen ; van i. op het gebied der schilderkunst werd het eerst gesproken door Reynolds, die daaronder verstond een vlug, onvoorbereid ontwerp van een schilderij. Ook het onvoorbereid spelen eener rol wordt i. genoemd ; het voornaamste gebied voor i. is echter de poëzie. Improvisatoren worden dan ook vooral diegenen genoemd, die een onderwerp voor de vuist in dichtmaat behandelen.
Zij worden in alle landen gevonden, maar vooral bij volken met een rijke phantasie, in ’t bijzonder bij de bewoners der Zuidelijke luchtstreek, niet alleen bij beschaafde, maar zelfs bij onbeschaafde volksstammen. Bij de Romeinen muntte de dichter Archias uit door de gave van i.; in den nieuweren tijd herleefde het i. ’t eerst in Spanje en Italië. In ons land heeft zich als improvisator naam gemaakt Willem de Clercq, die meestal didactische gedichten voordroeg, doch nooit in het publiek optrad.
In de muziek, het geheel onvoorbereid voordragen van op ’t oogenblik bedachte muziekstukken. Het is bekend, dat de meeste groote meesters der toonkunst, ook slagvaardige improvisators waren. Bach, die in staat was een naar alle regelen gevormde fuga voor de vuist weg te spelen, Beethoven, van wiens improviseerkunst een groote bekoring uitging; Weber, Mendelssohn en nog vele anderen improviseerden zonder moeite of inspanning. Moet worden toegegeven dat voor het i. begaving noodig is, zeker is het, dat tegenwoordig de jonge kunstenaars die kunst verwaarloozen om zich geheel te wijden aan ’t verwerven van een groote techniek.
Voor een predikant is i. volgens de beste homileten het gevaarlijkste wat hij doen kan. Er is iets ziekelijks of iets overmoedigs in. Wat Mth. 10:19 zegt, geldt niet van preeken, maar van de verdediging in geval van vervolging. Het warm opgediende van dien aard is volgens N. Beets niet altijd gaar. J. Watson ziet in het extempore een extrumpery.
