Heelal - (Bouw en afmetingen van het zichtbare). De van oudsher gestelde vraag: hoe hebben wij ons den bouw van het sterrenstelsel te denken, is pas in de 18e eeuw nader gepreciseerd. De sterrekundige wetenschap was zich bewust geworden, dat de millioenen sterren, die wij aan den hemel zien, zonnen zijn als onze eigen zon, doch op ontzaglijke afstanden van ons verwijderd. Was het aantal dezer zonnen oneindig groot, dan zou, zoo bewees Olbers, de hemel rondom fellichtend moeten zijn, tenzij òf de dichtheid der materie (dat is het aantal sterren per eenheid van volumen) naar buiten toe hoe langer hoe kleiner wordt, en ons zonnestelsel derhalve in of bij het midden van het h. staat, òf het licht een uitdooving in de interstellaire ruimte ondergaat.
Met de tellingen en peilingen van W. Herschel begint het eerste ernstige onderzoek naar den bouw en de afmetingen van het zichtbare h. Een der belangrijkste vragen, die zich hierbij voordoen, is: behoort alles, wat wij rondom ons zien, sterren, nevelvlekken en sterrenhoopen, bijeen, of dient men van verschillende stelsels te spreken ? Opgelost is deze vraag ook nu nog niet. Het is wel buiten twijfel gesteld, dat alle vaste sterren, gasvormige nevelvlekken, onregelmatige sterrenhoopen en de wolken van den Melkweg tot één stelsel behooren, het Melkwegstelsel, en men heeft omtrent den bouw en de afmetingen van dit stelsel wel eenige kennis verkregen. Omtrent de witte spiraalvormige nevelvlekken en de bolvormige sterrenhoopen zijn echter de meeningen nog verdeeld. Reeds Kant, de groote Königsberger filosoof, en later ook Lambert opperde het vermoeden, dat de nevelvlekken — het onderscheid tusschen gasvormige en witte nevels kenden zij nog niet — misschien ververwijderde sterrenstelsels zijn, te vergelijken bij ons Melkwegstelsel, en ook nu wordt deze meening wel voor de witte spiraalnevels verkondigd. En de jongste afstandsschattingen van de bolvormige sterrenhoopen maken het waarschijnlijk, dat deze sterrenhoopen buiten het eigenlijke Melkwegstelsel staan.
