E xa men - onderzoek naar iemands bekwaamheidof vorderingen in een bepaald vak. Men onder-scheidt toelatingsexamen, hetwelk dientom te onderzoeken of iemand kan toegelatenworden tot een inrichting van voortgezet onder-wijs; overgangsexamen, hetwelk op som-mige scholen de leerlingen moeten afleggen al-vorens in een hoogere klasse over te gaan;eindexamen, hetwelk afgenomen wordt aanhet einde van den leertijd, om te onderzoeken ofaan de leerlingen een bewijs kan worden uitge-reikt, dat zij het onderwijs met vrucht hebbengevolgd. Verder zijn er examens, die den geslaag-de recht geven tot ’t bekleeden van een bepaaldberoep (effectus civilis).
Overgangs- en eind-examens worden afgenomen aan de school zelf,die door de geëxamineerden wordt bezocht (alof niet onder toezicht van rijksgecommitteerden),en heeten daarom schoolexamens. De overigeexamens worden afgenomen door daarvoor aan-gestelde examen-commissies, die in den regel metde candidaten, wier kundigheden moeten wordenonderzocht, volkomen onbekend zijn; de eind-examens H.B.Scholen 5 j.c door commissies,ten deele uit de eigen leeraren der examinandi ■ e-staande Verder spreekt men nog van vergelijkende examens, die ten doel hebben om uit een aan-tal sollicitanten de meest geschikten te vinden.Behalve tegen de wijze, waarop soms de examensworden afgenomen, heeft men in onderwijs-kringen ook tegen de examens op zichzelf ver-schillende bezwaren, bovenal deze, dat de stu-die ter voorbereiding voor het examen (examen-studie) noodzakelijk moet leiden tot gedwon-gen inpompen en instampen van een zoo grootmogelijke hoeveelheid leerstof, die men alsparate kennis op een vastgestelden dag terbeschikking moet hebben, zoodat in de plaatsvan vrije studie, die den geest ontwikkelt, over-lading komt van ’t geheugen, en de geheelestudie zich bepaalt tot een zich africhten om opzoo groot mogelijk aantal vragen een antwoordte kunnen geven, zonder dat de geest in het we-zen van het beoefende vak indringt.
