Actieve stoffen - stoffen, die het polarisatievlak van het invallende licht draaien. Deze stoffen worden ook wel natuurlijk-actieve stoffen genoemd, in tegenstelling met de magnetisch-actieve, die het polarisatievlak draaien, wanneer ze in een magnetisch veld zijn geplaatst (zie MAGNETOÖPTISCHE VERSCHIJNSELEN). Onder actieve stoffen zonder meer verstaat men echter doorgaans natuurlijk-actieve.
Eene draaiing van het polarisatievlak is alleen dan mogelijk, wanneer er óf in den bouw van het molecule (bij amorphe stoffen), óf in dien van het kristal (bij gekristalliseerde stoffen), óf ook in beide gevallen, een schroefvormig element aanwezig is. Dientengevolge worden de a. stoffen in drie klassen verdeeld.
1) Stoffen, die alleen in gekristalliseerden toestand a. zijn, waartoe o.a. kwarts behoort. Bij dergelijke stoffen hangt dus de draaiing samen met den bouw van het kristal; dergelijke kristallen moeten steeds enantiomorph zijn. Bestaan van deze stoffen zoowel rechtsals linksdraaiende kristallen, dan zijn deze in geometrischen zin elkanders spiegelbeelden. Bragg heeft met behulp van Röntgenstralen de structuur van kwarts bestudeerd, en daarbij gevonden, dat deze inderdaad schroefvormig is.
2) Stoffen, die zoowel in gekristalliseerden als in amorphen toestand a. zijn, deze zijn weinig in aantal.
3) Stoffen, die alleen in amorphen resp. opgelosten toestand a. zijn. Bij deze stoffen is het draaiingsvermogen eene eigenschap van het molecule, die in de kristalstructuur verloren gaat. Hiertoe behooren vele organische verbindingen; rechtsdraaiend zijn b.v. rietsuiker, melksuiker, dextrose, dextrine, rechts-wijnsteenzuur, rechts-terpentijnolie enz., linksdraaiend b.v. laevulose, links-wijnsteenzuur, links-terpentijnolie enz. Door van ’t Hoff is aangetoond, dat al deze verbindingen in het bezit moeten zijn van een asymmetrisch koolstofatoom. Vele van deze verbindingen komen zoowel rechtsals linksdraaiend voor, de beide modificaties worden optische isomeren genoemd (zie ISOMEER). Eene inactieve stof, die gesplitst kan worden in twee optische isomeren, heet racemisch, b.v. druivenzuur, dat in rechts- en linksdraaiend wijnsteenzuur kan worden gesplitst. De hoek, waarover het polarisatievlak gedraaid wordt, is evenredig met de hoeveelheid actieve stof op den weg der lichtstralen, dus met de dikte der laag, en (bij oplossingen) met de concentratie. Verder hangt de draaiing af van de golflengte van het licht, welk verschijnsel dispersie der draaiing genoemd wordt. — Bij verschillende stoffen (b.v. rietsuiker) wordt de draaiing gebezigd als maat voor de concentratie der oplossingen, en wordt deze door middel der draaiing bepaald (zie POLARIMETER, SACCHARIMETER); daartoe moet het moleculair draaiïngsvermogen van de onderzochte stof bekend zijn.
