o. (-eren), (meestal coll.) voorwerpen waarmee kinderen spelen, m.n. die welke daartoe bestemd en vervaardigd zijn; een enkel zodanig voorwerp noemt men een stuk —; (oneig.) voorwerpen waarmee men omspringt als kinderen die spelen: vuurwapens zijn gevaarlijk (e) Goed speelgoed geeft de fantasie van het kind vrij spel. Het moet veilig en duurzaam zijn en liefst diverse gebruiksmogelijkheden hebben.
Belangrijk is dat het speelgoed is aangepast aan de capaciteiten van het kind. Speelgoed kan van allerlei materialen worden vervaardigd; ook waardeloos materiaal (klosjes, touw, doosjes enz.) kan worden gebruikt en kinderen doen dat bij voorkeur. GESCHIEDENIS. De vroegste stenen poppen (1200 v.C. —1000 v.C.) stammen uit Egypte. Het is niet bekend of zij als kinderspeelgoed dienden of een religieuze of magische betekenis hadden. In Egyptische graven uit ca. 1000 v.C. werden dierfiguren, ratels, tollen, ballen, spelborden en een kegelspel (British Museum te Londen) ontdekt. Van het Griekse speelgoed zijn behalve poppen, ballen en speelgoedpaardjes ook afbeeldingen (op vazen) van o.a. houten trekkarretjes en een met een jojo spelende jongen bewaard gebleven. Bij de Romeinen behoorden poppenmeubels en -kamers tot het geliefde speelgoed. Uit de middeleeuwen zijn slechts een paar ruiters en paardjes van geglazuurd aardewerk (13e eeuw) overgebleven.
Sinds de 15e eeuw ging men zich op de fabricage van en de handel in speelgoed toeleggen. In de 16e eeuw werd Neurenberg een van de centra van de speelgoedhandel. De artikelen werden sinds de 18e eeuw in diverse streken in serie vervaardigd. Ca. 1760 werd door een Franse fabrikant van landkaarten de legpuzzel uitgevonden. Speelgoed volgt het cultuurpatroon van de volwassenen. In de 19e eeuw (en vooral ook de 20e eeuw) kwam het mechanische speelgoed in zwang (treintjes, auto’s enz.) dat door middel van een opwindbare veer, stoom of elektriciteit wordt aangedreven.
In Épinal (Frankrijk) werden kartonnen bouwplaten gemaakt. De teddybeer werd in 1907 in de VS populair en is dat sindsdien gebleven. Vooral door de uitvinding van kunststoffen heeft de speelgoedfabricage in de 20e eeuw een grote vlucht genomen. Sommige fabrikanten leggen zich toe op het vervaardigen van functioneel speelgoed voor kinderen van allerlei leeftijdsgroepen. LITT. M.M.Rabecq-Maillard, Histoire du jouet (1962); W.J.Bladergroen, Speel goed met speelgoed (1964); K.Gröber en J.Metzger, Kinderspielzeug aus alter Zeit (2e dr. 1965); A.Fraser, A history of toys (1966); H.Hetzer, Spiel und Spielzeug für jedes Alter (9e dr. 1967); H.Retter, Spielzeug, Sozialschicht, Erziehung (1973).
