door de overheid ondernomen investeringen, waarvan verwacht kan worden dat zij de welvaart van een land vergroten, waar die niet in aanmerking komen voor particulier initiatief omdat zij of te weinig en soms zelfs in het geheel geen winst afwerpen, òf een te grote kapitaalsaccumulatie vereisen, òf omdat het openbaar belang van de openbare werken als gas, water en elektriciteit te groot is om af hangen van particulieren. De objecten die voor uitvoering met behulp van overheidsuitgaven in aanmerking komen, zijn van velerlei aard: de aanleg van verkeerswegen, het graven van kanalen, de bouw van bruggen, de ontginning en het bouwrijp maken van woeste gronden, de aanleg van irrigatiewerken en de bouw van scholen, ziekenhuizen.
Aangezien openbare werken belangrijke economische gevolgen met zich kunnen meebrengen, verschaffen zij de overheid een zekere invloed op het economische leven. Van deze invloed kan gebruik worden gemaakt ter bestrijding van zowel structurele als conjuncturele werkloosheid. Wat het eerste betreft kan het voorkomen (zelfs in tijden van gunstige conjunctuur) dat zich ten gevolge van bepaalde structuurveranderingen een blijvend gebrek aan werkgelegenheid voordoet in enkele bedrijfstakken. In dat geval kan de overheid door het laten uitvoeren van werkzaamheden van ongeveer gelijk karakter de ontslagen arbeiders voor lediggang en armoede behoeden, zonder dat speciale herscholingsmaatregelen nodig worden. Een voornamer aspect van de openbare werken is, dat zij een middel kunnen vormen voor mitigering van de conjunctuurfluctuaties; als zodanig zijn zij dan een onderdeel van de conjunctuurpoIitiek. De moderne conjunctuurtheorie zoals die op basis van de door J.M.Keynes gegeven denkbeelden is ontwikkeld, leert dat de conjunctuurbeweging voornamelijk wordt teweeggebracht door fluctuaties in de koopkrachtige vraag.
Daarbij zijn het vooral de wisselende investeringsbedragen (investeren) die de laatstgenoemde fluctuaties veroorzaken en de door de overheid bedreven conjunctuurpolitiek dient er dan ook vooral op gericht te zijn het peil van de investeringen constant te houden. Dit kan geschieden door, wanneer de particuliere investeringen te kort schieten, extra-overheidsuitgaven beschikbaar te stellen voor het laten uitvoeren van openbare werken. Het compenserend effect van de openbarewerkenpolitiek werkt in vele gevallen cumulatief en daarom is deze vorm van conjunctuurbestrijding zeer aan te bevelen.
In principe zijn vier methoden denkbaar voor de financiering van de openbare werken:
1. met middelen verkregen uit belastingen of niet-belastingopbrengsten (zoals aardgasbaten);
2. uit gevormde reserves;
3. uit leningen;
4. door geldschepping. Wanneer de openbare werken vooral werkverruiming beogen, dient er natuurlijk voor gewaakt te worden dat geen middelen worden aangewend die bestemd waren voor andere investerings-of consumptie-uitgaven. In het algemeen komen extrabelastingen dan ook niet in aanmerking, omdat die meestal tot een vermindering van de koopkrachtige vraag elders leiden. Ook de financiering met behulp van leningen is, hoewel in de meerderheid van de gevallen toegepast, niet de meest geschikte methode, omdat ook hierdoor de particuliere investeringen kunnen worden belemmerd, terwijl bovendien de op het overheidsbudget drukkende rentelast er door wordt vergroot. De ideale oplossing, vooral voor die openbare werken die verzachting van de conjunctuurbeweging beogen, is financiering met geldmiddelen die in de aan de depressie voorafgaande periode van hoogconjunctuur aan de circulatie werden onttrokken. Deze methode zal echter niet steeds toegepast kunnen worden, vooral ook omdat de kans groot is, dat de tekorten in de depressie veel omvangrijker zijn dan de in de hausse gekweekte overschotten. Er resteert nog de financiering door middel van geldcreatie, waarvan de voordelen zijn dat er geen gevaar voor een compenserende koopkrachtsvermindering bestaat, terwijl ook geen verzwaring van de rentelast optreedt. Toch kunnen lang niet alle openbare werken worden bekostigd met nieuw gecreëerde gelden, omdat deze financieringswijze het gevaar in zich bergt van inflatie. De gedachte om door middel van de openbare werken de depressie te bestrijden, vond gedurende de wereldcrisis van ca. 1930 overal weerklank.
LITT. J.E.Andriessen, Economie in theorie en praktijk (5e herz. dr. 1976).
