[→Lat. instantia, tegenwoordigheid, directe nabijheid], v. (-s),
1. aandrang, dringend verzoek;
2. behandeling van een rechtszaak voor een van de opvolgende gerechten (e): ter eerste —, in eerste aanleg; in hogere -, bij een hoger gerecht, in hoger beroep; een proces door alle instanties winnen; (bij uitbreiding) in eerste bij aanvankelijke beschouwing, in oorsprong of begin; in laatste per slot van rekening, tenslotte; in eerste en laatste —, in allen dele, geheel en al;
3. (af te keuren voor) college, orgaan, afdeling: de bevoegde —.
(e) Nederland. Ontslag van instantie: indien de eiser op de dag, waartegen hij heeft gedagvaard, niet verschijnt, wordt er verstek tegen hem verleend en wordt de gedaagde van de instantie ontslagen en de eiser in de kosten veroordeeld. Deze kan niet tegen dit verstekvonnis in verzet komen, maar na voorafgaande betaling der kosten van het verstek, opnieuw dagvaarden (art. 75 Ned. WBv).
Afstand van instantie: de eiser kan onder betaling der kosten afstand doen van de instantie; nadat de verweerder heeft geantwoord, echter slechts met toestemming van deze. Afstand brengt van rechtswege mee, dat alles over en weer in dezelfde staat is teruggebracht, als waarin de zaak was vóór de dagvaarding en dat de partij, die afstand heeft gedaan, verplicht is tot betaling van de kosten (artt. 277-278).
In het Belg. burgerlijk procesrecht wordt afstand van instantie genoemd: afstand van geding, waarbij de partij afziet van de rechtspleging die zij is begonnen met een hoofdvordering of met een tussenvordering. Doch die afstand heeft niet ten gevolge dat het recht zelf wordt prijsgegeven (art. 820 Ger. Wbk.), want in dit laatste geval gaat het om een afstand van rechtsvordering, waarbij de hoofdeiser, de eiser tot vrijwaring of de wedereiser afziet zowel van de rechtspleging als van het recht zelf (art. 821). Afstand van geding kan uitdrukkelijk of stilzwijgend geschieden. Om geldig te zijn moet de afstand aangenomen worden door de partij aan wie hij is betekend, tenzij hij wordt gedaan alvorens de tegenpartij conclusie heeft genomen over het onderwerp van de vordering waarvan wordt afgezien (art. 825). Verder geldt dezelfde regeling als in het Ned. burgerlijk procesrecht.
Verval van instantie: alle instantie vervalt, indien de zaak binnen drie jaren niet is voortgezet. De instantie vervalt niet van rechtswege, maar het verval moet door een der partijen worden gevraagd. Zolang dit niet is gedaan, kan de wederpartij door voort te procederen verval voorkomen. De vervallenverklaring vernietigt niet het vorderingsrecht, maar alleen het aangevangen geding; de kosten van het geding worden voor gecompenseerd gehouden. Bij het opnieuw instellen van de actie zijn de partijen over en weer gerechtigd wederom gebruik te maken van de eden, gerechtelijke erkentenissen en verklaringen, door haar in de loop van het vervallen geding afgelegd en ook van de verklaringen van gestorven getuigen, wanneer daarvan behoorlijke processen-verbaal aanwezig zijn. Door verval van instantie in hoger beroep verkrijgt het vonnis, waarvan beroep, kracht van gewijsde (artt. 279—284).
In België komt verval van instantie overeen met de doorhaling van de zaak op de algemene rol, doch met instemming van partijen (art. 730); indien echter bij de behandeling blijkt dat een zaak abnormaal lang sleept, kan de zaak ambtshalve op de zittingsrol worden weggelaten. Een zaak die op de algemene rol is doorgehaald, kan alleen door een nieuwe dagvaarding weer op de rol worden gebracht, behoudens het recht van de partijen om vrijwillig te verschijnen. Weglating van de rol doet noch het recht, noch het geding vervallen, wat echter wel het geval is met doorhaling.
