[Lat., markt], o. (fora, forums),
1. (geschiedenis) in de Romeinse oudheid oorspronkelijk marktplein, later het centrum van het openbare religieuze, politieke en maatschappelijke leven van een Romeinse stad; vandaar oneig. voor openbare gerechtsplaats: iets brengen voor het — van de publieke opinie, in het openbaar bespreken; (recht) het — van de eiser, het bevoegde gerecht, de bevoegde rechter;
2. (-s), groep deskundigen die hun mening over een bepaald onderwerp formuleren (mede) naar aanleiding van vragen daarover uit het publiek.
GESCHIEDENIS. Een forum bestond uit een, veelal rechthoekig, plein met aan de korte zijde op een podium de belangrijkste tempel van de stad; aan de beide lange zijden stonden de publieke gebouwen en winkels. Het forum van Pompeii is hiervan een voorbeeld: hier werd de synthese bereikt tussen de regelmatige aanleg van de Grieks-hellenistische agora en de functie van het Italische marktplein, tevens bestuurscentrum. In Rome ziet men naast het oude onregelmatige, in de loop der tijden zo gegroeide Forum Romanum de volgens één plan regelmatig aangelegde keizerfora.
LITT. A. Boethius en J.B. Ward Perkins, Etruscan and Roman architecture (1970).
RECHT. Burgerlijk recht. De bevoegdheid kan van verschillende feiten afhankelijk zijn gesteld. In verband daarmee onderscheidt men veelal met betrekking tot de betrekkelijke bevoegdheid van de rechter in burgerlijke zaken: forum domicilii (woonplaats); forum contractus (plaats van sluiting van de overeenkomst); forum solutionis (plaats waar de verbintenis nagekomen moet worden); forum rei sitae (plaats waar het goed, waarover wordt geprocedeerd, gelegen is); forum actoris (rechter van de woonplaats van de eisende partij); forum rei (woonplaats van de rechter van de verweerder of gedaagde partij); forum gestae administrationis (plaats waar enig beheer is gevoerd); forum continentiae causarum (feit dat een verknochte zaak reeds ergens aanhangig is); forum shop ping (forum toerisme), keuze van die rechter van wie men verwacht dat hij de gewenste beslissing zal nemen.
Strafzaken. Forum privilegiatum, het voorrecht van bepaalde personen eventueel door een andere rechter te worden berecht dan in het algemeen is voorgeschreven. In de standenmaatschappij van vóór 1795 was het verschijnsel van een bijzonder gerecht voor bepaalde categorieën bevoorrechte personen algemeen verbreid. Zo werden adellijke personen ten tijde van de Republiek nog berecht door de gewestelijke hoven. Het forum academicum was het gerecht dat, in de tijd dat de universiteiten nog gesloten gemeenschappen waren, bij uitsluiting de bevoegdheid was recht te spreken over de betreffende leden van de universiteiten, b.v. Leiden, Leuven, Franeker en Groningen. In Nederland staan de leden der Staten-Generaal, de ministers, de gouverneur van de Ned.
Antillen, de leden van de Raad van State en de commissarissen des konings in de provinciën wegens ambtsmisdrijven, in die betrekking gepleegd, ook na hun aftreding terecht voor de Hoge Raad, ter vervolging hetzij van ’s konings wege, hetzij van wege de Tweede Kamer (art. 178 GW, artt. 101 en 92 Wet op de Rechtelijke Organisatie). In België geldt voorrecht van rechtsmacht voor rechters, leden van de Raad van State, provincie-gouverneurs en generaals die bevel voeren over een divisie (WSv artt. 479-503). Wanneer het misdrijven betreft buiten de ambtssfeer begaan worden deze berecht voor het hof van beroep; met betrekking tot wanbedrijven en misdaden is aangifte nodig bij de minister van Justitie die de zaak kan verwijzen naar een correctionele rechtbank. Ambtsmisdrijven worden op dezelfde manier berecht als misdrijven buiten de ambtssfeer. Ambtsmisdaden worden aangegeven bij de minister van Justitie en berecht door het Hof van Cassatie. CANONIEK RECHT. Het forum privilegiatum is ook hier een begrip en geldt voor personen die vallen onder het recht om voor een eigen kerkelijke rechtbank te worden berecht. In de middeleeuwen van grote betekenis; nagenoeg nergens meer erkend.
