v. (-s), werktuig waarmee uit wel of niet gezuurde room in één arbeidsgang boter wordt bereid.
De botermachine bestaat uit een karn- en kneedgedeelte, die veel kleiner zijn dan bij karnkneders. De stand van het kneedgedeelte onder een hoek van ca. 20° doet denken aan de loop van een kanon, zodat dikwijls van een boterkanon wordt gesproken. De room ondergaat in het karngedeelte een intensieve bewerking, waardoor binnen enkele seconden boterkorrels en karnemelk ontstaan (zie karnen). In het kneedgedeelte vloeit de karnemelk af, terwijl de boterkorrels, eventueel na een wasproces, tot boter worden gekneed. De zuurgraad, het vetgehalte, de temperatuur en de toevoersnelheid van de room, het toerental van de slagwerken in het karngedeelte en dat van de kneedwormen in het kneedgedeelte worden zodanig gekozen, dat de boter aan het einde van het proces het gewenste vochtgehalte heeft (<16,0 %). Afhankelijk van de capaciteit van de machine, de aard van de room, de gekozen omstandigheden en de afstelling van de machine kan per uur 1000-5000 kg boter worden bereid.
De machine is bij uitstek geschikt voor directe koppeling aan een boterinpakmachine, laat zich zonder demontering reinigen en vraagt bovendien weinig plaatsruimte en bediening. Al deze factoren leiden ertoe, dat het continu bereiden van boter met behulp van deze machines in de plaats komt van het traditioneel algemeen toegepaste charge-systeem met behulp van karnkneders.
