Aeneas, in de Grieks-Romeinse mythologie zoon van Anchises en Afrodite, uit een jongere linie van het Trojaanse koningshuis. Speelt in Homeros’ Ilias een nevenrol: hij is godvruchtig en hem werd voorspeld dat hij zou heersen over het nageslacht van de Trojanen.
Later werd gedacht dat hij vele plaatsen in Griekenland en elders had bezocht met een naam die op de zijne leek of die een Afroditetempel bezaten. Deze tochten werden steeds uitgebreid, vooral naar het westen. Reeds in de 4e eeuw v.C. bestond de overlevering dat hij Latium had bereikt en hij of zijn nakomelingen Rome hadden gesticht. Deze lezing, met variaties door oudere Romeinse geschiedschrijvers en dichters overgenomen, heeft door Vergilius in diens Aeneis vaste vorm gekregen. Aeneas, toonbeeld van vroomheid en plichtsbetrachting (pietas), draagt bij de val van Troje Anchises op zijn schouders uit de vlammen en redt tevens zijn zoontje Ascanius, en de heilige godenbeelden, waaronder het Palladium; zijn vrouw, Creusa, verdwijnt op onverklaarbare wijze. Na vele zwerftochten, waarbij Anchises sterft, landt hij bij Carthago, wordt door koningin Dido gastvrij ontvangen, knoopt een liefdesverhouding met haar aan, maar verlaat haar op bevel van de goden. Hij landt in Italië, bezoekt met behulp van de Sibylle de onderwereld, en verwerft de hand van Lavinia, de dochter van koning Latinus van Latium, na vele gevechten, o.a. met Turnus, Lavinia’s vroegere verloofde. Tijdens een veldslag wordt Aeneas in een onweer in de hemel opgenomen, als Jupiter Indiges. Door Ascanius, ook Iulus genaamd, die Alba Longa sticht, de moederstad van Rome, wordt hij de voorvader van de Iulii en daarmee van Julius Caesar en keizer Augustus.
LITT. H.Boas, Aeneas’ arrival in Latium (1938);
F.Bömer, Rom und Troja (1951); A.Alföldi, Die trojanischen Urahnen der Römer (1957); G.K. Galinsky, Aeneas, Sicily and Rome (1969).
