Groot oorspr.
Haven- en industriedorp of vlek (156 - 563) in Súdwest-Fryslân, tot 2011 in Wûnseradiel. Opp. 850 ha. kleiterpenlandschap, vnl. in gebruik als grasland. De dorpskern bestaat oorspr. uit de twee nederzettingen Makkum (N.) en Statum (Z.) beide op een terp op de kwelderwal van de voorm. Zuiderzee. Makkum was (1811-1816) een mairie van één dorp met 1.603 inwoners. Inw.: 1.941 (1840), 2.322 (1900), 2.413 (1950), 3.310 (1975), 3.217 (2000), 3.533 (2014). Buurschappen: Wonser Weren, Altena en Engwier (sinds 1949). Door de aanwezigheid van twee zijlen: de Oudeklooster Zijl (N.) met de Grutte Sylroede en de Achlumer of Statenzijl (Z.) met de Lytse Sylroede was er vooral in de 17e en 18e eeuw veel handel en bedrijvigheid. De visserij was vooral tot aan de afsluiting van de Zuiderzee van belang. De laatste decennia heeft Makkum zich tot een belangrijk recreatiedorp (met jachthavens, verblijfsaccommodaties, boulevard en strand) ontwikkeld. Op de Zuidwaard werd sinds 1960 het recreatiegebied De Holle Poarte tot stand gebracht. Makkum is vooral bekend dankzij het tegelen aardewerkbedrijf Tichelaar (het oudste bedrijf van Nederland, dat wellicht sinds de late 16e eeuw bestaat) en heeft een belangrijke moderne scheepsbouwindustrie (thans vnl. zeer luxe grote jachten). Voor de scheepvaart vormt het Makkumer Djip (tussen Makkumer Noordwaard en de Zuidwaard) de verbinding met het IJsselmeer. Landinwaarts sluit de Grutte Sylroede aan bij het Van Panhuyskanaal (naar de Warkumer Trekfeart), terwijl de Makkumer Feart de oude verbinding met Bolsward vormt.
Lokale wegen verbinden Makkum met omringende dorpen, die deels op Makkum zijn georiënteerd en op de A7 (verbinding met Bolsward). Het dorp heeft goede lokale voorzieningen en openbaar, p.c. en r.-k. basisonderwijs. Een voorganger van de voorm. hervormde PKN-kerk (1660; toren 1652) was gewijd aan Sint Maarten. De voorm. gereformeerde kerk (1965) is eveneens bij de PKN in gebruik. Ook de Vermaning (1909), de Baptistenkerk (19e eeuw) en de r.-k. Sint Martinuskerk worden religieus gebruikt. De kern van Makkum is een beschermd dorpsgezicht waarbij de Waag (1698) en diverse gevels uit de 17e en 18e eeuw van belang zijn.
Zie: Tilstra, J., ‘Makkum: van agrarische nederzetting tot toeristische trekpleister', HGT 26 (2008) 76-87; Plaatsnamen 156; Monumenten 223-224; Vries, K. de, Makkum. Sier en sied fan Wûnseradiel (1965).