Invloed van de moeder op fenotypische kenmerken van haar nakomelingen die niet langs genetische weg tot stand komt
Een van de meest directe manieren waarop moeders het fenotype van hun nakomelingen kunnen beïnvloeden is via het afgeven van mRNA, eiwitten of hormonen aan het cytoplasma van het ei. De eerste klievingen van een bevruchte eicel worden normaal gesproken via maternale mRNAs op gang gebracht. De moeder kan op deze manier ook de animale-vegetatieve as van het ei vastleggen.
Hierbij gaat het om basale cellulaire processen die nauwelijks gevolgen hebben voor de ecologie van de nakomelingen. Anders wordt het als de moeder kan bewerkstelligen dat haar nakomelingen in diapause gaan als de dagen korter worden of zich tot een seksuele generatie ontwikkelen als het voedsel schaarser wordt. Dit komt regelmatig voor bij insecten en kreeftachtigen met meerdere generaties per jaar. Bij vogels komt het voor dat de moeder via hormonen in het ei de sekse-ratio van het nakomelingschap kan beïnvloeden. In al deze gevallen heeft het milieu van de moeder via het maternaal effect een invloed op het fenotype van de nakomelingen. Bovendien zijn zulke transgenerationele effecten duidelijk adaptief, hoewel ze niet via Darwiniaanse evolutie tot stand komen.
Een ander mechanisme voor maternale effecten is via epigenetica. De methyleringsstatus van bepaalde DNA-segmenten kan bijvoorbeeld onder invloed staan van de voeding van de moeder; soms wordt zulke methyleringsmerkers niet gewist bij de gametogenese en doorgegeven aan de nakomelingen. Een bekend voorbeeld bij de mens zijn storingen in de energiestofwisseling (m.n. de neiging om een hoog cholesterolgehalte te ontwikkelen) bij mensen waarvan de moeder tijdens de hongerwinter van 1944-1945 zwanger was.
