Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 12-08-2019

Haar

betekenis & definitie

Kenmerkende lichaamsbedekking van zoogdieren die bij veel soorten sterk ontwikkeld is als een vacht (roofdieren, hoefdieren, knaagdieren) maar bij andere nauwelijks aanwezig is (olifanten, nijlpaarden, walvissen en de mens)

Haar is gemaakt van keratine, evenals de veren van vogels en de schubben van reptielen. Het ontwikkelingsprogramma dat bij ons voor de haargroei zorgt is gemodificeerd vanuit het programma dat bij reptielen de vorming van schubben aanstuurt; bij vogels is het nog ingrijpender veranderd. Schubben, haren en veren zijn homoloog met elkaar.

De afwezigheid van lichaamsbeharing is naast het rechtop lopen en de zeer grote hersenen een van de meest opvallende fenotypische kenmerken van de mens, vandaar dat Desmond Morris de mens een “naakte aap” noemde. Morris verklaarde de afwezigheid van lichaamsbeharing als een gevolg van neotenie en seksuele selectie (voorkeur van het andere geslacht voor naaktheid).

Behalve de theorie van Morris zijn er ook andere verklaringen gegeven voor de afwezigheid van lichaamsbeharing. Een daarvan benadrukt de verminderde belasting met parasieten. Een derde theorie (de “wateraap”) ziet de afwezigheid van lichaamsbeharing als een aanpassing aan het waterleven. De meest gangbare theorie legt de nadruk op een betere warmteregulatie in een warm en zonnig klimaat, zoals de Afrikaanse savanne. Door de geringe lichaamsbeharing kan de mens gemakkelijk warmte kwijt raken. De naaktheid hangt dan dus samen met het rechtop lopen, waarvoor dezelfde redenering geldt.

Wat de genetische oorzaak is voor het schaarse haar van de mens is niet bekend. Vaak is gedacht dat het mutaties in keratinegenen zouden kunnen zijn. Inderdaad zijn bij de mens 21 van de in totaal 122 keratinegenen gemuteerd en verworden tot pseudogen. Maar hetzelfde geldt voor andere zoogdieren (bijv. bij de chimpansee 17 van de 120).