Chemische verbinding of bouquet van geurstoffen uitgescheiden in het milieu met de bedoeling in een soortgenoot een specifieke gedragsreactie op te wekken
Feromonen zijn meestal vluchtige verbindingen die via de lucht verspreid worden, maar ze kunnen ook via water of contact worden waargenomen. Kenmerkend is de hoge specificiteit; het feromoon werkt (vrijwel) alleen op een soortgenoot en in een heel specifieke context, bijvoorbeeld ten behoeve van seksueel contact, aggregatie, spoorvolgen, synchronisatie, alarm, enz. Signaalstoffen die werken op andere soorten noemt men allomonen (als de zender er baat bij heeft), of kairomonen (als het voordeel bij de ontvanger ligt). Al dit soort signaalstoffen bij elkaar heten semiochemicaliën. De studie daarvan, bekend als chemische ecologie, vereist geavanceerde technieken, zoals gaschromatografie, massaspectroscopie en micro-afleidingen van sensorische organen (electroantennografie).
De meest spectaculaire feromoonwerkingen zien we bij motten. Mannetjes kunnen met gevoelige olfactorische receptoren op de antennes zeer lage concentraties feromoon waarnemen die op grote afstand door vrouwtjes uitgescheiden worden. Zulke feromonen worden ook vaak gebruikt in feromoonvallen om plaaginsecten te bestrijden. Verschillende insecten deponeren feromonen op het substraat om een route te markeren of aggregaties van soortgenoten te vormen. Springstaarten voegen een feromoon toe aan hun spermatofoor die voor de opname door het vrouwtje “besnuffeld” wordt.
Ook zoogdieren gebruiken op grote schaal feromonen om signalen naar elkaar te geven. Bekend is bijvoorbeeld de afscheiding van androstenon in het speeksel door mannelijke varkens, dat bij de zeug een copulatiehouding induceert. Androstenon kan ook geroken worden door mensen, afhankelijk van hun genotype voor een polymorfe olfactorische receptor (OR7D4). Reptielen gebruiken het vomeronasaal orgaan voor de waarneming van feromonen maar bij de mens is dit orgaan nauwelijks ontwikkeld.
