Woonhuizen. Het huizenbestand van Delft wordt vooral gekenmerkt door diepe panden.
In eerste instantie was de bebouwing aan de Nieuwe Delft dichter dan die aan de Oude Delft, waar enkele huizen met zijkamers voorkomen (Oude Delft 167 en 169). Vaak zijn de huizen later opgehoogd met een (mezzanino)verdieping of met twee dan wel drie buurpanden samengevoegd achter een nieuwe gevel.
Achter dergelijke jongere gevels schuilen dan ook vaak oude kappen, balklagen of houtskeletten.In de bij de stadsbrand van 1536 gespaarde delen van de stad bleven enkele panden deels behouden. De eenlaagse panden Kolk 22 en Oosteinde 75 behielden achter de latere voorgevel nog gedeeltelijk hun laat-gotische houtskelet. Oosteinde 75 kan rond 1500 zijn verhoogd en heeft nog restanten van arkeltorentjes. De in andere steden nog geruime tijd aanwezige houten gevels werden in Delft na 1536 subiet verboden. Alleen aan de achterzijde van Markt 16 is een stenen gevel op een houten overkraging zichtbaar. Het later van zijn zijhuis ontdane huis Breestraat 1 (circa 1540) heeft een kelder met kruisgewelven en een laat-gotische ingangspartij.
Het diepe huis Wijnhaven 16 behield de begane grond met de bijzondere hardstenen onderpui (blauwe arduin) uit circa 1520, met laat-gotische boogvelden en getordeerde colonnetten waarop de gevel erboven uitkraagt (steenhouwersmerken Le Prince). De trapgevel erboven werd kort na 1536 gebouwd en heeft per verdieping een kleine overkraging en geprofileerde korfbogen. Vergelijkbare geprofileerde bogen, maar dan klaverbladvormig, heeft de gevel van De Vergulde Pauw (Voldersgracht 6) met trapgevel en pinakels (bovenste stuk 17de-eeuws). Klaverbladvormige geprofileerde bogen zijn ook zichtbaar bij de gevel van Koornmarkt 64, die in een boogvulling is gedateerd ‘1545’. De jaartalsteen ‘1621’ slaat op een latere verbouwing. De roedenverdeling en kroonlijst dateren van circa 1800.
De gevel van Noordeinde 9 (circa 1560) heeft vergelijkbare geprofileerde bogen. Eveneens voorzien van rijk bewerkte boogvelden is De Handboog (Koornmarkt 81; circa 1550), een rijzig pand met trapgevel, pinakels en vroege renaissance-details in de vorm van kandelaberzuiltjes onder de bogen van de eerste verdieping (ingrijpend gerestaureerd 1911). Het Wapen van Savoyen (Oude Delft 169) werd in 1565 voor Jan Peere Busijn gebouwd met een trapgevel en zowel laat-gotische als vroege renaissance-details. Het rijzige pand bestaat uit een voor- en achterhuis en een zijkamer en heeft in de binnenhoek een achtzijdige traptoren. De huidige ingang is 18de-eeuws. Van 1807 tot 1816 herbergde het pand de Latijnse school (gevelsteen 1616) en na een ingrijpende restauratie (1953-'57, N. Lansdorp) het stadsarchief.
Van het aanzienlijke bestand aan 16de-en 17de-eeuwse woonhuizen is veel door latere verbouwingen aan het oog onttrokken. Zo is het dubbelpand Oude Delft 50-52 in opzet een L-vormig huis van net na 1536; uit die tijd dateren het houtskelet en de kapconstructie. Andere voorbeelden van diepe huizen met een oudere kern zijn Binnenwatersloot 3, Brabantse Turfmarkt 20 (twee huizen), Koornmarkt 32 (16de-eeuwse muurankers en kelder), Koornmarkt 55, Oude Delft 71, Oude Delft 180 (hoekblokversiering in Gobertangesteen) en Oude Delft 189.
