19de- en 20ste-eeuwse huizen De laat-18de-eeuwse gevel van Sassenstraat 41, voorzien van een met festoenen versierde natuurstenen borstwering en een kroonlijst met fronton, kreeg bij een verbouwing omstreeks 1820 empire-ramen met snijwerk in de zwikken. Ook andere 18de-eeuwse lijstgevels kregen een vernieuwd uiterlijk door het aanbrengen van dergelijke ramen, zoals bijvoorbeeld Kamperstraat 21, met fraai gesneden bovenlicht, en Bloemendalstraat 18, met grote, halfrond afgesloten dakkapel.
Tot de vroeg-19de-eeuwse gevels behoren Melkmarkt 45, Diezerstraat 42-44, Kamperstraat 16 (1803) en Kamperstraat 29.In 1853-'54 kwam naar plannen van W. Klinkert het woningblok Eekwal 11-27 tot stand. Deze gepleisterde woningen in neoclassicistische vormen hebben een begane grond en mezzanino en staan op aan elkaar gekoppelde kelders met tongewelven. De kelders zijn restanten van 17de-eeuwse vestingwerken van het Eekwalbolwerk. Op de door de ontmanteling van de vesting vrijgekomen wallen en bolwerken verrezen herenhuizen, bijvoorbeeld de gepleisterde eclectische herenhuizen Eekwal 2-10 en 14-20 uit de jaren zeventig van de 19de eeuw. De villa Eekwal 3 kwam in 1885 gereed in neorenaissancestijl.
Op een voormalig bolwerk aan de noordoostzijde van de stad staan de gepleisterde herenhuizen Badhuiswal 8-9, opgetrokken in 1873 in eclectische vormen voor W.J.A. Huberts en W.A. Elberts naar plannen van W. en F.C. Koch. Langs de zuidelijke wal en op het bastion Suikerberg werd de Potgieterssingel aangelegd. Het eenlaagshuis Potgieterssingel 1a ontstond uit een uit 1875 daterend neoclassicistisch tuinhuisje met driezijdige sluiting, behorend bij een pand aan de Blijmarkt.
In 1892 werd het in neorenaissance-stijl uitgebreid. De drie voorm. herenhuizen Potgieterssingel 5-6-7 verrezen in 1883-'84 in eclectische stijl. Ook het Van Nahuysplein en het Ter Pelkwijkpark werden op de plaats van bolwerken aangelegd. Het meest monumentale pand daar is de villa Ter Pelkwijkpark 18 uit 1884, gebouwd in rijke neorenaissance-stijl naar plannen van S.J.H. Trooster voor de koopman A.P.J. Trip.
De villa heeft onder meer houten serres en een ronde toren met een achtzijdige spits. Van 1916 tot 1967 diende het als gemeentehuis van Zwollerkerspel, nu is het in gebruik bij een begrafenisvereniging. Ter Pelkwijkpark 4 is het voorm. koetshuis. De eclectische herenhuizen Ter Pelkwijkpark 12-13, 14-17 en 19-21 dateren eveneens uit de jaren tachtig. Aan de overzijde van de stadsgracht kwam in 1880 de Hardenberg (Groot Wezenland 30-41) tot stand, een blok van 12 huizen in eclectische vormen, naar ontwerp van W. en F.C. Koch.
Een bijzonder ensemble van monumentale huizen verrees ten zuiden van de binnenstad, tussen stadsgracht en spoor (de Weezenlanden). De aan de Burgemeester Van Roijensingel (voorheen Klein Weezenland) gebouwde monumentale villa's zijn nu bijna allemaal in gebruik als kantoren. In het begin ging het om geïsoleerde buitenhuizen met grote tuinen. Het oudste is Van Karnebeekstraat 14-14a, een wit gepleisterd gebouw in neoclassicistische vormen uit 1841. Burg. van Roijensingel 8, oorspronkelijk een eenlaags buitenhuis van H.A.D.J. baron van Haersolte uit 1842, kreeg in 1852 twee zijvleugels naar plannen van M. de Groot en in 1900 een verdieping in aangepaste stijl. Huize Eekhout (Burg.
Van Roijensingel 2-3) werd gebouwd in 1860 in vroeg-eclectische vormen voor mr. E.J. Eekhout naar plannen van M. de Groot. Het gebouw heeft uitspringende zijvleugels en een mezzanino. Delen van de oorspronkelijk tuin in Engelse landschapsstijl zijn sinds 1911 als openbaar park toegankelijk (Park Eekhout). Aan de achterzijde is recent een grote kantooraanbouw met glazen wanden toegevoegd.
Een ander vroeg voorbeeld van eclecticisme is de villa Burg. Van Roijensingel 1, gebouwd in 1862 met een ongebruikelijke asymmetrische voorgevel. In 1913 kreeg het pand een torenachtige aanbouw.
Na de opening van het station in 1868 volgden nieuwe villa's met uitgestrekte tuinen. Burg. Van Roijensingel 4 is een grote blokvormige, gepleisterde villa in eclectische vormen, gebouwd in 1872-'73 naar ontwerp van W. en F.C. Koch voor H.O graaf van Limburg Stirum. Advocaat E.J.I. van Sonsbeek liet in 1872-'74 naar plannen van B.H. Trooster de blokvormige villa Burg.
Van Roijensingel 13 bouwen, voorzien van een torenvormig verhoogde middentravee met rijke eclectische decoraties. Burgemeester I.A. van Roijen bewoonde dit pand en liet onder meer in 1900 de werkkamer verbouwen naar plannen van G. Kamphuis. De eclectische villa Burg. Van Roijensingel 5 verrees in 1875-'77 voor kantonrechter L.J. Rietberg naar ontwerp van J. de Groot en heeft een opvallende driezijdig gesloten middenrisaliet met koepel en grote dakkapellen.
In de tuin staat een bijgebouw met prieel uit 1884-'85. De villa Burg. Van Roijensingel 6, gebouwd in 1882-'83 voor boterhandelaar S.L. Cohen naar plannen van I. Gosschalk, vertoont een overgangsstijl naar de neorenaissance. Wijnhandelaar J.F.G. van Reede liet in 1883-'85 de villa Burg.
Van Roijensingel 18 bouwen naar ontwerp van S.J.H. Trooster; het huis heeft een zeer plastisch uitgewerkte voorgevel in neorenaissance-stijl. De rechterzijde is in 1901 met een verdieping verhoogd. De eenlaags dienstwoning (Burg. Van Roijensingel 17) werd in 1898 gebouwd naar ontwerp van D. de Herder, in neorenaissance-stijl. De villa Burg.
Van Roijensingel 7 uit 1891, gebouwd in latere neorenaissance-vormen, kreeg in 1923-'24 een kantooruitbreiding in expressionistische stijl naar ontwerp van J. Leussink.
Langs de Stationsweg staan ook monumentale villa's. Burgemeester jhr. W.C.Th. van Nahuys liet in 1868-'69 Stationsweg 7 bouwen. Dit oorspronkelijk blokvormige pand in eclectische vormen werd bij de verbouwing tot hotel (Wientjes) in 1929 in aangepaste stijl vergroot en voorzien van een bordes langs de hele voorgevel. De villa Stationsweg 2 is uitgevoerd in eclectische vormen met veel neorenaissance-elementen. Ze verrees in 1881 in opdracht van jhr.
L. Sandberg tot Essenberg naar ontwerp van S.J.H. Trooster.
Het gebied tussen singel en het spoor werd geleidelijk verder volgebouwd met herenhuizen en middenstandswoningen, voornamelijk in neorenaissance-stijl. Aardige voorbeelden zijn Van Karnebeekstraat 12 uit 1883, ontworpen door S.J.H. Trooster voor E.G. Senden, en het dubbele herenhuis Terborchstraat 10-12 uit 1887-'88. Nabij de verlegde Willemsvaart bouwde de Zwolsche Bouwmaatschappij in 1891-'93 de Emmawijk, middenstandswoningen en herenhuizen naar ontwerpen van S.J.H. Trooster, in neorenaissance-stijl. Het grootste en meest rijk uitgewerkte pand is Emmawijk 2, gebouwd in 1893, met grote aangebouwde houten serre en nu in gebruik als kantoor.
Het blok eenlaagswoningen Van Karnebeekstraat 106-114, met souterrain en blokbepleistering, werd gebouwd in 1873 naar plannen van B.J. Ernst. De Van Karnebeekstraat vormde in het oosten van de Stationswijk de overgang naar de wijk Assendorp, waar aan het eind van de 19de eeuw diverse projecten met arbeiderswoningen tot stand kwamen, zoals Eigenhaardstraat 12-46 en Assendorperstraat 41-43 van de woningbouwvereniging Eigen Haard, gebouwd in 1893-'94 naar plannen van W. en F.C. Koch. De woningen Eigenhaardstraat 33-41 hebben gevarieerde topgevels in neorenaissance-vormen. Andere aardige arbeiderswoningen met neorenaissance- of chaletstijl-elementen van omstreeks 1895 zijn Molenweg 44-46, Molenweg 90-126, Groenestraat 4, Tweede Weidjesstraat 8-22 en Assendorperstraat 180; Assendorperdijk 24-30 kwamen in 1899 tot stand.
De neogotiek is vrij weinig toegepast bij de huizenbouw in Zwolle aan het eind van de 19de eeuw. Een voorbeeld is Oude Vismarkt 7 uit circa 1895, voorzien van rondboogportiek met visblaastracering. De neorenaissance-stijl komt, zoals hiervoor al is gebleken, veel vaker voor. Nog niet genoemde voorbeelden zijn Diezerstraat 16 (circa 1890), Rodetorenplein 7-9 (1895-1900) en Diezerstraat 35, waarvan de uit 1900 daterende topgevel op bizarre wijze is geplaatst voor een lijstgevel. Opmerkelijk in uitvoering is ook de gevel van Diezerstraat 37, met pseudo-vakwerk en een op slanke kolommen vooruitspringende geveltop in chalet-stijl. Het in 1901-'03 gebouwde woonhuis van architect F.C.
Koch, Ter Pelkwijkstraat 1, is door hemzelf en zijn zoon J.D.C. Koch ontworpen in een combinatie van neorenaissance- en chaletstijl-elementen. Het huis is uitgevoerd in rode verblendstenen en heeft een opengewerkt houten balkon boven stenen erker. Vergelijkbaar zijn de door F.C. Koch ontworpen huizen Ter Pelkwijkstraat 3-5 uit 1898. Een laat voorbeeld van neorenaissance is Oude Vismarkt 15, gebouwd in 1907-'08 naar ontwerp van G.G.
Post voor A. en L. Marcus. Een gevelsteen draagt de tekst: ‘Yn it Fryske Slachthuws’.
Vanaf circa 1900 werd er veel gebouwd in jugendstil. Aan de Van Nagellstraat, tussen 1898 en 1903 bebouwd in opdracht van de Zwolsche Bouwmaatschappij naar ontwerpen van G.B. Broekema, zijn de huizen voornamelijk in jugendstil-vormen uitgevoerd, maar er zijn ook andere invloeden. Van Nagellstraat 19 (1898) heeft een opmerkelijk gedetailleerde ingangstravee met oriëntaalse invloed, Van Nagellstraat 4-6 (1902-'03) hebben topgevels in pseudo-vakwerk. De in 1903 in opdracht van K. Admiraal naar ontwerp van G.G.
Post opgetrokken woningen Philosofenallee 31-36 hebben duidelijke jugendstil-vormen, zoals de dubbele portieken met hoefijzerbogen. Van dezelfde architect is het dubbele jugendstil-pand Willemskade 17-18 uit 1905. De uit omstreeks 1905 daterende woningen Enkstraat 62-64a en Eigenhaardstraat 9-11a vertonen jugendstil-invloed in de toegepaste verblendsteen- en tegeldecoraties. Kerkstraat 5 is een pand in jugendstil-vormen uit omstreeks 1910, opgetrokken in verblendsteen met een entree in een hoektoren en een houten balkon op korbelen.
De wijk Veerallee werd vanaf circa 1900 volgebouwd en vertoont diverse stijlen.
Het zuidelijkste deel, de jhr. Strick van Linschotenlaan, heeft laat-19de-eeuwse villabebouwing met neorenaissance-elementen. Het noordelijke deel, met name de Wilhelminastraat en de Prins Hendrikstraat, kenmerkt zich door middenstands- en herenhuizen in jugendstil-vormen. De vooral naar ontwerpen van G.G. Post en G.B. Broekema gebouwde huizen zijn uitgevoerd in diverse kleuren baksteen met decoraties in verblendsteen en tegeltableaus met florale motieven.
Goede voorbeelden zijn Wilhelminastraat 14-16, Prins Hendrikstraat 1 en Prins Hendrikstraat 17-17a; de laatste hebben tevens fraaie glas-in-lood-partijen bij de trappenhuizen. In de Prins Hendrikstraat hebben de huizen rijk bewerkte windveren bij dakkapellen en topgevels. Eveneens een ontwerp van G.B. Broekema is het dubbele herenhuis Veerallee 37-38 uit 1907, uitgevoerd in jugendstil-vormen met een karakteristieke ronde hoektoren met klokdak. Het achter dit deel van de Veerallee gelegen deel van de wijk werd in het interbellum volgebouwd. Aan de Julianastraat en Mauritsstraat staan karakteristieke voorbeelden van volkswoningbouw en aan de Oranje-Nassaustraat middenstandswoningen, zoals het in 1933-'34 naar ontwerp van W.A. Lensveldt opgetrokken Oranje Nassaulaan 8, met grote halfronde erker en halfronde dakkapel.
Voorbeelden van heroriëntatie- of ‘Um-1800’-stijl te Zwolle zijn de villa Eekwal 1a uit circa 1910, het herenhuis Eekwal 12 en de woonhuizen Venestraat 2-20. De laatste werden in 1914 gebouwd naar ontwerp van G.B. Broekema en vallen op door de golvende vormen van de kroonlijsten en de gebogen luifels boven de portieken. Het drielaags ‘flatgebouw’ Westerstraat 28-32 kwam in 1926-'27 tot stand naar ontwerp van D. de Herder. Het gebouw is in zijn plattegrond aangepast aan een bocht in de straat. De invloed van de Delftse School is duidelijk herkenbaar bij het pand Van Nahuysplein 13, met aangebouwde garage.
Boven de deur zit een reliëf met de tekst ‘Het huis aan de gracht 1934’. Tot slot kan nog de in 1971-'75 naar ontwerp van A.E. van Eyck en Th.J.J. Bosch verwezenlijkte aangepaste nieuwbouw tussen Nieuwstraat en Waterstraat worden genoemd, die met name door het afgeknotte zadeldak lange tijd als voorbeeld diende voor stadsvernieuwingsarchitectuur.
