Monumenten in Nederland: Overijssel

R. Stenvert, C. Kolman en Ben Olde Meierink (1998)

Gepubliceerd op 02-01-2020

18de-eeuwse huizen in Deventer

betekenis & definitie

De Lodewijk-stijlen werden vrijwel uitsluitend toegepast door rijke burgers die hun bestaande huizen van een nieuwe voorgevel wilden voorzien; brede panden kregen lijstgevels, smalle klokgevels. Het in oorsprong 15de-eeuwse huis Polstraat 7 kreeg omstreeks 1730 een nieuwe lijstgevel met hardstenen plint en sierlijke deuromlijsting.

Het naastgelegen lage gebouwtje werd in 1900 toegevoegd voor de safe van de toen in het pand ondergebrachte bank van J. Vermeer.

De uit omstreeks 1725 stammende gevel Lange Bisschopstraat 19 heeft voor Deventer bijzondere bewerkte onderdorpels. Het mooiste voorbeeld van Lodewijk XIV-stijl is Brink 101, dat in 1735 zijn nieuwe voorgevel kreeg in opdracht van burgemeester Gerard van Suchtelen en zijn vrouw Johanna ter Borch.

De beelden van Juno en Diana op de daklijst zijn waarschijnlijk van de hand van Gotfried Gerlach. Het jordenshuis (Papenstraat 26) kreeg in 1740 zijn huidige gevel in Lodewijk XV-stijl met rococo-details in de kroonlijst.Opdrachtgevers waren Adriaen Sloet en Frederika Johanna Grevink. De houten attiek met hun alliantiewapens werd in 1860 gesloopt. Inwendig zijn delen van het rococo-interieur gespaard gebleven, zoals de gang met stucwerk en tochtportaal, het plafond in de zijkamer aan de voorzijde, en een zeer rijk dessus-deporte van stuc, voorstellende putti met manden met fruit, in een zijruimte van de gang. De tweede kamer aan de rechterzijde van de gang heeft eveneens een gestuct rococo-plafond met putti en een schouw in Lodewijk XIV-stijl. Van 1810 tot 1930 was het pand in bezit van de familie Jordens, die het middelste van de drie oudere panden aan de achterzijde in 1904 van een vestibule liet voorzien. In de tuin verrees toen naar plannen van M. van Harte een teken- en schildersatelier voor Octavia Bellina Jordens.

Het pand Assenstraat 8 werd in het midden van de 18de eeuw gebouwd voor stadssecretaris Herman Borgerink. Het heeft een gevel met zware deuromlijsting in rococo-vormen en inwendig rococostucwerk en -schouwen. De toegang tot de naastgelegen gang wordt bekroond door een zandstenen vaas uit dezelfde tijd. Een fraaie rococo-dakkapel heeft Lange Bisschopstraat 23-25; andere voorbeelden zijn Assenstraat 59-65 en Polstraat 74. Laatstgenoemd pand heeft een laat-middel-eeuwse kelder, een gang met rijk versierde deuren in Lodewijk XIV-stijl en een houten versierd plafond. Een meer bedrijfsmatig karakter heeft De drie gekroonde suikerbroden (Achter de Muren Vispoort 28) uit 1739.

Het pand Polstraat 36-40 van de firma P. en J. van Delden heeft aan de rechterzijde een deuromlijsting in rococo-vormen. De vensters van het naastgelegen pand en de wagendeur stammen beide uit 1818, toen de heren Van Delden hier een zeepziederij vestigden.

Teken van bescheiden modernisering van vaak laat-middeleeuwse of 17de-eeuwse huizen zijn de 18de-eeuwse klokgevels, waarvan alleen Menstraat 9 (1771) gedateerd is. Verbouwingen van door ankers gedateerde 17de-eeuwse gevels zijn Kleine Poot 8 (1610), Noordenbergstraat 11 (1612) en Waterstraat 2 (1696, aan Wellezijde 1682). Brink 78 heeft een klokgevel met rococo-kuifstuk. Ook de huizen gebouwd in de noordbeuk van de Mariakerk (Nieuwe Markt 24-28) hebben veelal klokgevels. Andere voorbeelden zijn: In den Kruydhof (Brink 77), Bergschild 9, Graven 20, Graven 26, Lange Bisschopstraat 3, Menstraat 27-29, Menstraat 30, Nieuwe Markt 17-19, Nieuwe Markt 20, Nieuwe Markt 38, Noordenbergstraat 4, Noordenbergstraat 41 en Waterstraat 16. Het rijkste voorbeeld van Lodewijk XVI-stijl is het drielaagse huis Assenstraat 14, dat in 1771 werd gebouwd voor burgemeester Coenraad Alexander Jordens; het heeft een hardstenen plint met festoenen en een hoofdgestel met fronton en doekfestoenen. Het iets bredere pand Grote Overstraat 67 heeft een zelfde opzet, maar kreeg in 1880 een winkelpui in neorenaissance-vormen.

Bescheidener voorbeelden zijn Polstraat 80 met een ionische deuromlijsting en Nieuwe Markt 21-22 met doekfestoenen op het hoofdgestel.