Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in Laren

betekenis & definitie

Tussen de boerderijen stonden van oudsher (land)arbeiderswoningen. Oude voorbeelden hiervan zijn Oosterend 11 (18de eeuw) en de éénkamerwoning Ambachtstraat 16 (19de eeuw).

Gepleisterd zijn de landarbeidershuisjes Smeekweg 51 (1848) en Melkweg 68 (circa 1850). Weversen daglonershuisjes werden dikwijls samengevoegd tot lange diepe afdakswoningen.

Uit de 18de eeuw dateren het witgepleisterde De Rijt 8 (steen 1791) en Zevenend 4c, een van drie landarbeiderswoningen onder een rieten zadeldak. Soortgelijke panden zijn Kerklaan 3-5, Molenweg 7-13, Zevenend 14, Kerklaan 11-15 (jaartalankers ‘1868’), Nieuwlarenweg 2-8, Drift 9-15 (circa 1900) en Mauvezand 25-31 (circa 1910).Expressionistische details hebben Veldweg 11-15 (circa 1910) en Jordaan 11-13; de laatstgenoemde is ontworpen door H.C. Elzinga. In 1915 ontwierp H.F. Smit enkele op de traditionele boerderijbouw gebaseerde blokjes arbeiderswoningen, zoals Melkweg 24 en Berkenlaantje 3-5. Daarnaast zijn er de nodige notabelenwoningen met neorenaissance- en chaletstijl-details, zoals Brink 7 en 19 (beide circa 1880), Naarderstraat 48 (1886) het woonhuis van de kunstschilder A. Mauve - en Naarderstraat 52 (circa 1890).

Van rond 1900 dateren St.-Janstraat 29 en Klaaskampen 3-5. Een houten topgevelversiering bezit het huis Ooster Laren (Eemnesserweg 21; circa 1905). Gepleisterde gevels met kleurrijke sierlijsten en ontlastingsbogen in schoon metselwerk hebben Brink 6-8 en de villa's Vita Nuova (Hilversumseweg 22-24; 1905) en De Linden (Oude Naarderweg 12).

Aan de uitvalswegen van het dorp verrezen grote villa's. Tot de oudere voorbeelden behoren Molenweg 1 (circa 1890; gepleisterd) en Schoolpad 1-3 (circa 1900). S. de Clercq en J. Gratama ontwierpen de dubbele villa Brink 2-4 (1904). Rond 1910 ontstonden de villa De Viersprong (Burg. Van Nispenstraat 31), het door A.J.

Kropholler met een robuuste trapgevel in late neorenaissance-vormen ontworpen landhuis Sint Jan (Burg. Van Nispenstraat 33; 1910-'11) en het in Nieuw Historiserende stijl uitgevoerde landhuis Naarderstraat 50 (circa 1910) met een klokkentorentje boven een uitkragende erker. Diverse landhuizen verrezen in landhuisstijl met rieten daken. Zoals het in 1902 door H.P. Berlage voor R.N. Roland Holst en zijn vrouw H.

Roland Holst-Van der Schaik ontworpen landhuis Drift 21-21a, dat hij in 1913 uitbreidde met een atelier (herbouwd na brand 1964). Voor H. Polak, voorzitter van de Algemene Nederlandsche Diamantbewerkersbond, ontwierp Berlage in dezelfde stijl de villa De Heidael (Engweg 21; 1905). De door N. Righter in 1903 gebouwde villa De Egelantier (Oude Blaricummerweg 40) diende lange tijd als zomeronderkomen voor de illustratrice Rie Cramer. Bij deze villa's is kenmerkend dat het dwarse huis aan weerszijden is uitgebouwd met zijvleugels.

Bij Wally Moesweg 3 (1905, J.W. Hanrath) hebben de lagere aanbouwen rieten tentdaken. K.P.C. de Bazel maakte voor de dames C.J. en J. Pabst de plannen voor het grote landhuis Steenbergen (Steenbergen 6; 1911) met zijn hoogopgaande rieten dak met dakkapellen en een met riet gedekte dakruiter (na brand herbouwd 1978). Vergelijkbaar in stijl is de L-vormige tuinmanswoning Steenbergen 8. De Bazel ontwierp ook kleinere villa's, zoals Rozenlaantje 8 (1909) en De Bunt (St.-Jansstraat 57b; 1913).

Andere met riet gedekte villa's in landhuisstijl zijn De Bijlakker (Drift 12; 1904, J.W. Hanrath), Bloemenwijck (Torenlaan 53; circa 1915) en Sonnewijck (Torenlaan 55; 1914, A.R. Wittop Koning). Veel villa's werden gebouwd door meer lokaal bekende architecten. Zo ontwierp G. van Caspel de villa's De Hoeve (Torenlaan 59; 1914), Vogelweide (Veldweg 27; 1915), De Vijf (Noolseweg 2; 1916) en Vredelaan 26-28 (circa 1920). Van de hand van H.F.

Smit zijn de eenkamerwoning bij Drift 7 (circa 1910), het woonhuis Eemnesserweg 8 (circa 1910), de villa De Noolse Hoek (Noolseweg 1; circa 1915, herbouwd na brand 1925) en het landhuis De Horst (Raboes 15, circa 1925) en woningen Burg. Van Nispenstraat 21-25 (1929). Ook Th. Rueter ontwierp veel huizen, waaronder De Graanholm (Noolseweg 14-16; 1904) met kruisvensters en halve luiken, Eemnesserweg 20 (1905), het in expressionistische landhuisstijl uitgevoerde dubbele huis Van Wulfenlaan 8-8a (1927) en het kleine houten landhuis Raboes 8 (1927).

Eveneens van hout is Vredelaan 16 (1920), ontworpen door Rueter in samenwerking met H.F. Sijmons. De Larense architect W. Hamdorffneef van de genoemde hotelier heeft een groot stempel gedrukt op de Larense architectuur. Vroege huizen in eenvoudige expressionistische stijl van zijn hand zijn Tafelbergweg 40 (circa 1915) en St.-Janstraat 52 (1918-'20); het laatstgenoemde heeft ter hoogte van de goot een gevelsculptuur (kikker). Vanaf circa 1920 ontwierp hij met riet gedekte villa's in expressionistische vormen, veelal naar Engels voorbeeld met een kamerindeling gegroepeerd rondom een centrale hal.

Soms wordt dit ook aangeduid als de ‘Gooische landhuisstijl’. Een voorbeeld hiervan is het grote landhuis Oranjestein (Torenlaan 64), voorheen ‘Casa Tropica’, gebouwd in 1919-'22 voor W. Ouweleen. Het heeft nog een waardevol interieur met gebrandschilderde ramen (K.F.S. Hentschel) en gesneden trapleuningen (G. Hoppen).

In 1920-'22 ontwierp Hamdorff in dezelfde stijl zijn eigen woonhuis annex atelier en garage Zevenenderdrift 55. Als een van de grootste Larense landhuizen bouwde hij Huize Zevenende (Vredelaan 44-46; 1925-'27) voor jhr. Van Loon. In dezelfde romantisch-expressionistische stijl zijn van hem de kleinere villa's Klein Hoefloo (Hoefloo 11; 1921), Hoefloo 3 (1926) en de grotere villa's Herdersweg 19 (1926), Herdersweg 23 (1929) en Westerheide (Herdersweg 22; 1929); de laatste werd gebouwd in opdracht van Roland Holst. Extreme expressionistische dakvormen vertoont Het Mussennest (Raboes 23; 1933). Rond 1930 worden de ontwerpen van Hamdorff strakker en zijn de daken gedekt met pannen, zoals bij Raboes 11 (1928), Hoefloo 5 (1934), Hoefloo 6-10 en het landhuis De Wijdte (Hoog Hoefloo 46; 1934), waar de schilder H. van Meegeren van 1940 tot 1943 woonde.

Andere architecten die in Laren in vergelijkbare vormen ontwierpen zijn A.P. van den Brink, met de van een ronde hoekpartij voorziene panden Jagerspad 1 en Schoolpad 6 (1926-'27), C. de Graaff met het bijzondere achtzijdige huis Leemzeulder 26 (circa 1920) en J. Rebel met de villa Bornholm (Velthuysenlaan 22, circa 1925). J. van Essendoorns ontwierp de rustiek-romantische landhuizen Van Beeverlaan 13-15 (circa 1920) met vakwerktopgevels.

Opmerkelijke expressionistische vormen vertoont de villa Gadalis (Raboes 21; 1929), die door F.H. Gerritsen en C. Wegerif in antroposofisch-organische stijl werd ontworpen voor cacao- en chocoladefabrikant D.J. van Houten. In een aan het werk van W.M. Dudok verwante stijl ontwierp H.F. Sijmons de zakelijkexpressionistische villa's Noolseweg 15-17 en Noolseweg 21 (beide 1935).

Van na de oorlog dateert de met stalen ramen uitgevoerde, langgerekte traditionalistische villa Hilversumseweg 16 (circa 1950, C.W. Royaards).