De bebouwing van de binnenstad bestaat voornamelijk uit diepe huizen, maar er zijn ook diverse dwarse huizen gebouwd, bijvoorbeeld aan zijstraten. In later tijd ontstonden brede herenhuizen door het samenvoegen van enkele diepe panden achter een nieuwe gevel.
In de stad waren korte zaalhuizen met toegevoegde zij- of achterkamers ruim vertegenwoordigd, bijvoorbeeld de laat-middeleeuwse huizen aan de markten rond de St. Bavo en aan het Spaarne. Houten gevels waren in Haarlem verboden vanaf 1582. Het stadsbeeld wordt in belangrijke mate bepaald door 17de- en 18de-eeuwse gevels. Achter die gevels zijn evenwel vaak nog muurwerk, balklagen, kappen en kelders van ouder datum behouden gebleven.
