Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Het voorm. drukkerijcomplex Enschedé in Haarlem

betekenis & definitie

(Klokhuisplein 1-9) [106] ontstond uit een in 1761 door Johannes Enschedé in enkele panden aan de Coolmarkt (nu Klokhuisplein) ingerichte drukkerij. Het door zijn vader Izaak gestichte bedrijf aan de Grote Houtstraat werd hiermee uitgebreid en later werden alle bedrijfsonderdelen hier geconcentreerd (circa 1820).

Het 18de-eeuwse herenhuis Damstraat 1 diende als woonhuis van de familie Enschedé en werd in 1891 uitgebreid met het hoekpand Klokhuisplein 9 (1891; F.G.N. Haitsma Mulier). Na het vertrek van de familie Enschedé in 1906 naar het buiten Ipenrode (Heemstede) werden deze panden ontvangstruimte en bedrijfsmuseum. Achter de pleinbebouwing ontstond in de tweede helft van de 19de en het eerste kwart van de 20ste eeuw een gebouwencomplex dat vrijwel het gehele bouwblok tussen Klokhuisplein, Damstraat, Nauwe Appelaarsteeg en Wijde Appelaarsteeg omvatte. Hier werden waardepapieren en postzegels gedrukt en was vanaf 1913 een offset-drukkerij gevestigd (de eerste in Nederland). Ook aan de noordzijde van de Wijde Appelaarsteeg werden bedrijfsonderdelen gevestigd, waaronder het Chemez-gebouw (Chemigrafie Enschedé & Zn) uit 1938, waar clichés werden gemaakt.

Vanaf 1965 is het bedrijf in fasen verplaatst naar het industrieterrein De Waarderpolder, hetgeen rond 1990 is afgerond. De bedrijfspanden achter de bebouwing aan het Klokhuisplein/hoek Damstraat zijn na 1990 gesloopt ten behoeve van het nieuwe gerechtsgebouw ‘De Appelaar’ (H.J. Henket architecten) met ondergrondse parkeergarage (gereed 2005). De behouden gevelwand aan het plein bestaat uit verschillende bouwdelen uit de 17de-19de eeuw, met in het midden de 18de-eeuwse Wagenpoort, die de toegang vormde tot een binnenstraat. Op deze poort heeft men in 1918 naar plannen van D.E.L. van den Arend de Klokhuistoren herbouwd volgens het model van een in 1804 gesloopte 15de-eeuwse voorganger, waarin enkele klokken van de St. Bavo hingen.

< >