Winkels. Als gevolg van de snelle ontwikkeling van Groningen tot regionaal winkelcentrum vanaf 1895 veranderden diverse woonstraten in de binnenstad in winkelstraten, zoals de Oude Ebbingestraat, de voorname Herestraat, de Poelestraat en de Oosterstraat.
Veelal werd de begane grond van oudere woonhuizen tot winkel verbouwd en van een winkelpui voorzien. Er werden echter ook geheel nieuwe winkels gebouwd.
Zo verrees in opdracht van G. Meddens rond 1855 het gepleisterde manufacturenmagazijn Herestraat 1, een hoekpand in een monumentale, rijk versierde neoclassicistische stijl.
De hoge, houten pui en de erker op de eerste verdieping dateren uit 1891. Het in 1865 in neoclassicistische stijl gebouwde dubbele woon- en winkelpand Poelestraat 40-42 kreeg in 1900 in opdracht van W.R.
Caspari op de linkerhoek een nieuwe pui; de bestaande omlijsting bleef hierbij intact. Het winkelpand Poelestraat 17 heeft een laat-19de-eeuwse houten pui in neoclassicistische stijl met corinthische pilasters.
De gevel van het woon en -winkelpand Oosterstraat 57 is rond 1885 uitgevoerd in rijke eclectische vormen met gestucte decoraties, waaronder consoles met faunenkoppen. De pui met bronzen raamomlijsting dateert uit 1937.
Een eclectische gevel heeft ook het uit omstreeks 1885 daterende woon- en winkelpand Gelkingestraat 25.
Bij het woon- en winkelpand Poelestraat 1, dat in 1890 in opdracht van J.J.
Kroon werd gebouwd in eclectische vormen, ontbreekt de originele pui. In rijk gedecoreerde neogotische stijl kwam in 1896 het hoekpand Oude Kijk in 't Jatstraat 15 tot stand, naar ontwerp van A.Th. van Elmpt.Aan het eind van de 19de eeuw werden winkelpanden veelal in neorenaissancestijl uitgevoerd, zoals Carolieweg 23 uit 1890, gebouwd in opdracht en naar eigen ontwerp van P.M.A. Huurman. Hij ontwierp ook het uit 1892 daterende dubbele woon- en winkelpand Oude Ebbingestraat 41a-43, uitgevoerd in neorenaissance-stijl met rijke stucdecoraties. De pui dateert uit de jaren vijftig toen de winkels werden samengevoegd. De voorm. slagerij Oude Kijk in 't Jatstraat 10 uit 1895 heeft een gave houten neorenaissance-pui; een ossenkop en twee varkenskopjes in de architraaf verwijzen naar de functie van slagerij. Het villa-achtige pand Zuiderpark 18 is in 1896 in opdracht van J.A.J.
Tonella gebouwd als apotheek met beneden- en bovenwoning. Dit gebouw is uitgevoerd in chaletstijl naar ontwerp van K. Hoekzema.
Groningen heeft een groot aantal winkels en winkelpuien die in jugendstil zijn uitgevoerd. In het begin werden de nieuwe vormen nog gecombineerd met andere stijlkenmerken, zoals bij het voorm. hoedenmagazijn Vismarkt 22, dat in 1897 tot stand kwam in opdracht van L.E. van Hasselt. Het ontwerp van P.M.A. Huurman toont een combinatie van elementen uit de jugendstil, zoals hoefijzerboogvormige kozijnen en tegeltableaus met bloemmotieven, en de neogotiek, zoals overhoekse penanten op gebeeldhouwde consoles en pinakels bekroond door kruisbloemen.
Vooral architect A.Th. van Elmpt heeft in Groningen diverse jugendstil-panden ontworpen. Hij ontwierp het hoekpand Akerkhof 29, dat in 1900 als bankgebouw in gebruik werd genomen; het winkelinterieur stamt uit 1917, toen hier een chocolaterie werd ingericht. Eveneens van zijn hand is het gepleisterde jugendstil-winkelpand Herestraat 101 uit 1903. Boven de gewijzigde pui tonen opvallende tegeltableaus van de Amsterdamse plateelbakkerij ‘De Distel’ onder andere het wapen van Groningen. Verder gebruikte Van Elmpt jugendstilelementen bij de voorm. slagerij Schuitendiep 58 (1900) voor de firma A. Velder, het hoekpand Herestraat 2 (1903) voor de firma J.J.
Geubels en de kapsalon Carolieweg 33a (1906-'07) in opdracht van A. Drenth. Het laatstgenoemde, hoofdzakelijk in witte verblendsteen uitgevoerde hoekpand heeft decoratieve geometrische elementen.
Stucreliëfs in de vorm van een vrouwenhoofd met lange golvende krullen verwijzen naar de functie van het pand.
Het jugendstil-pand Steentilstraat 8 is in 1902 gebouwd naar ontwerp van H.J.L. Walker in opdracht van G.B. Wilmink. Textielhandelaar L. de Vries Hzn. liet in 1904-'05 het kledingmagazijn met bovenwoningen Brugstraat 7 bouwen, naar ontwerp van K. en G. Hoekzema. Boven de gewijzigde pui is de in witte verblendsteen opgetrokken jugendstil-gevel voorzien van tegeltableaus van de fabriek Rozenburg.
Ze symboliseren handel (Mercuriusstaf) en nijverheid (bijenkorf); verder zijn twee pauwen met witte lelies afgebeeld. Het uit 1905 stammende woon- en winkelpand Oude Ebbingestraat 49-53 is ontworpen door G. Gisius. De in witte verblendsteen opgetrokken gevel heeft onder meer cirkelvormige vensters, sierlijk gesmede balkonhekken en een kleurrijk tegeltableau met abstracte bloemen. De voorm. hoedenwinkel Oude Kijk in 't Jatstraat 42 heeft een fijn gesneden, houten jugendstil-winkelpui uit 1906, in opdracht van mej. L.
Duut ontworpen door K. en G. Hoekzema. De houten pilasters aan weerszijden van de pui tonen naast bloemmotieven ook elegante vrouwenfiguren die in een spiegel kijken. De winkelgalerij met bovenwoningen Brugstraat 19-31, gebouwd in 1909-'10 in jugendstil, is een van de belangrijkste ontwerpen van P.M.A. Huurman. De galerij wordt gevormd door veertien gepolijste, roze, granieten zuilen met zandstenen kapitelen in de vorm van bloemen, kikkers en vogels.
Het hoekpand met de Hoge der A (Brugstraat 31) kwam al in 1905 tot stand naar ontwerp van Y. Jelsma.
In 1916 werd het Groningse hoofdfiliaal van De Gruyter, Vismarkt 33, gebouwd door de huisarchitect van De Gruyter, W.G. Welsing. De gevel is uitgevoerd in art deco-stijl met zandstenen pilasters en vensteromlijstingen. De pui is gewijzigd. Een ander filiaal van De Gruyter, Steentilstraat 2, is in 1931 ontworpen door T.P. Wilschut, de opvolger van Welsing.
Bij deze karakteristieke De Gruyter-winkel zijn geometrische motieven en stijlkenmerken van het expressionisme gecombineerd met elementen uit de art deco. De houten pui met glas-in-lood en pilasters van keramische blauwe tegels verkeert in originele staat en ook het interieur is grotendeels origineel. Een combinatie van expressionistische en art deco-kenmerken vertoont ook het in 1924 in opdracht van slager F. Theijssen naar ontwerp van J. Prummel verbouwde voorm. woon- en winkelpand Nieuwe Boteringestraat 98. Kenmerken van de art deco zijn verder te vinden bij de uit 1928 daterende winkelpui van Oosterstraat 23, ontworpen door R.W.
Jager in opdracht van H. Pieters. De bovenlichten hebben gekleurd geometrisch glasin-lood. Ook een karakteristieke representant van de winkelarchitectuur uit het begin van de twintigste eeuw is het schoenenmagazijn van de firma K.T. Meier, Herestraat 7, gebouwd in 1912 naar ontwerp van A.L. van Wissen. Op de gevel zijn in hout en beschilderd glas de naam en het telefoonnummer van de firma weergegeven.
Het woon- en winkelpand Westerhaven 11 uit 1932 is ontworpen in de stijl van het Nieuwe Bouwen door H. Rots, die zelf in de bovenwoning ging wonen.
