Een ontheemde is een vluchteling binnen de eigen landsgrenzen, iemand die zich in eigen land gedwongen verplaatst uit vrees voor vervolging als gevolg van politiek, etnisch en/of religieus conflict, een natuurramp, of wegens ras, godsdienst, nationaliteit, seksuele voorkeur, het behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging.
Het aantal ontheemden is wereldwijd veel groter dan het aantal buitenlandse vluchtelingen, mensen die het eigen land ontvluchten. Eind 2014 waren er wereldwijd 60 miljoen mensen waarvan ruim 38 miljoen ontheemden en ruim 19 miljoen buitenlandse vluchtelingen. Veel ontheemden bevinden zich in de Hoorn van Afrika, Zuidelijk Afrika, Zuidoost-Azië en Midden-Amerika. In het noorden van Nigeria zijn naar schatting 2 miljoen ontheemden, vluchtelingen als gevolg van Boko Haram.
Voorheen werden ook buitenlandse vluchtelingen als gevolg van de Spaanse burgeroorlog, de door de Sovjet-Unie bezette gebieden in Oost-Europa, joodse overlevenden van de concentratiekampen en Duitse oorlogsvluchtelingen ontheemden genoemd.
De internationale benaming voor een ontheemde is het veelgebruikte IDP, internally displaced person. Ontheemden vallen niet automatisch binnen het mandaat van de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR en kunnen over het algemeen veel minder op internationale bescherming en hulp rekenen dan degenen die over landsgrenzen zijn gevlucht. De VN heeft een speciale rapporteur voor ontheemden.
Ontheemden zouden van hun eigen land bescherming moeten krijgen. In praktijk is dit vaak niet het geval.
