In de aanvang van de organisatieleer (Paternalisme, Scientific management, Human-relations-beweging) waren de sociale technieken grotendeels gebaseerd op de veronderstelling, dat de mens in de grond van de zaak een hekel heeft aan werken en lui is. Daarom werden controle- en sanctie (= straf, beloning) systemen noodzakelijk geacht. Onderzoekingen van Douglas McGregor (1954-1960) wezen evenwel uit, dat er omstandigheden zijn waaronder veel mensen met plezier hun werk verrichten.
Het is niet nodig, dat een personeelslid voortdurend wordt gecontroleerd op goede werkprestaties. Op grond van zijn bevindingen kwam McGregor tot de uitspraak dat de mens van nature niet lui is. De traditionele opvatting, dat de mens alleen maar tot werken is te brengen onder dreiging van de ‘zweep’ of onder ‘het lokaas van de worst’, noemde hij ‘theorie X’. Daarentegen noemde hij zijn eigen opvatting over de met plezier werkende mens, ‘theorie Y’.
Theorie X past bij een hiërarchische organisatie: iedereen heeft een directe chef boven zich, die uiteindelijk verantwoordelijk is. Theorie Y past bij het revisionistisch denken: de bewuste poging om de doelstellingen van de organisatie in overeenstemming te brengen met de persoonlijke doelstellingen van het personeelslid, en omgekeerd.
