Verzet, aanduiding van het verzet in de door Duitsland en Italië tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette gebieden, welk verzet vooral de vorm aannam van de zogenaamde illegaliteit.
In Nederland is nauwelijks sprake geweest van massaal openlijk verzet. Kwam het daar incidenteel wel toe, zoals tijdens de → Februaristaking en de April-Mei-stakingen (→ Meistaking), dan werd het door het harde Duitse optreden binnen enkele dagen de kop ingedrukt.
Een uitzondering vormde de → spoorwegstaking, die niet kon worden gebroken. Meestal beperkte het openlijk verzet zich echter tot acties in kleiner verband, gericht op specifieke doelen: de acties aan de universiteiten tegen het ontslag van joodse hoogleraren; acties van de leiding van de kerken tegen de aantasting van de verzuilde structuur van de Nederlandse samenleving; acties van de medische stand tegen de oprichting van de Artsenkamer en dergelijke. Veel omvangrijker was het ondergrondse verzet, dat in het geheim werd georganiseerd en dat door de betrokkenen onder een valse naam werd uitgevoerd, in groepsverband werd gepleegd en door de Grote → Adviescommissie der Illegaliteit (gac) was erkend. Als verzetsstrijders worden meestal niet die personen beschouwd die zich pas na → dolle dinsdag (5.9.1944) bij het verzet aansloten, de zogenaamde septemberridders of septemberartiesten. Zij hebben het aanzien van het verzet grote schade toegebracht. Tot de eerste vormen van verzet behoorden het schrijven, drukken en verspreiden van illegale lectuur (→ illegale pers). De onderduikers kregen hulp van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (lo); deze organisatie telde in 1945 circa vijftienduizend medewerkers, die de zorg voor twee- à driehonderdduizend onderduikers hadden. Om voor de onderduikers persoonsbewijzen en distributiekaarten te krijgen, werkte de lo nauw samen met vervalsingsorganisaties. Het gewapend verzet werd vooral gepleegd door de knokploegen, sinds 1944 verenigd in de Landelijke Knokploegen (lkp), de in 1941 opgerichte politiek rechtse → Ordedienst (od) en de overwegend linkse Raad van Verzet (rvv). Op → dolle dinsdag kwam een samenbundeling van lkp, od en rvv tot stand in de → Binnenlandse Strijdkrachten (bs), die onder bevel stonden van prins → Bernhard. Verder dienen genoemd te worden het inlichtingenwerk en de pilotenhulp. Het inlichtingenwerk bestond uit het verzamelen van inlichtingen voor de Nederlandse regering in Londen en de geallieerden. Een grote slag voor dit werk was het → Englandspiel. De pilotenhulp verleende hulp aan personeel van de geallieerde luchtmacht, dat boven Nederland was neergeschoten. De betrokkenen werden via België en Frankrijk naar Spanje gebracht, vanwaar zij Engeland konden bereiken. Het verbindingswerk van de illegaliteit werd uitgevoerd door koerier(ster)s, ptt-ambtenaren, marconisten en crossers. Deze laatsten onderhielden in de laatste oorlogswinter over de grote rivieren contact met het bevrijde zuiden. Niet alleen personen en berichten werden gecrosst, maar ook belangrijke goederen. Van grote betekenis was ook het werk van het → Nationaal Steunfonds, die het verzet vrijwel geheel financierde. Voor België: → weerstand.
