A) Begrip
Een v. is een gemeenschap van menschen, die onder leiding van een bestuur, door actieve samenwerking een bepaald doel nastreven. Het doel kenmerkt de v. naar haar soort. Als het doel den mensch naar heel zijn aard en wezen omvat, spreekt men van een volmaakte v.; dit is alleen het geval bij de Kerk en bij de staatsgemeenschap (zie → Kerk; Staat). De onvolmaakte v. omvatten den mensch slechts naar het aan het doel correspondeerend deel van zijn wezen. Met den naam van natuurlijke v. worden meer bijzonder dezulke aangeduid, waarvan, zooals bij de staatsgemeenschap en het huisgezin, het bestaan en de aard rechtstreeks en volledig aan de natuurwet ontleend zijn; de overige noemt men vrije v. Naar gelang tot bereiking van het doel het bestuur al of niet met overheidsgezag moet zijn bekleed, onderscheidt men publiekrechtelijke v., zooals provincie, gemeente, bedrijfschap, en privaatrechtelijke, t.w. die, welke politieken invloed, ontwikkeling, sport, amusement enz. beoogen.
Bij de vraag naar de verhouding van het overheidsgezag tegenover het recht van v., bedoelt men uitsluitend de privaatrechtelijke v. Aangezien de drang tot het vormen van v. uit de menschelijke natuur zelve voortkomt, moet het overheidsgezag op dit gebied de grootst mogelijke vrijheid eerbiedigen (subsidiariteits-beginsel; zie → Staatsbemoeiing). Geen recht van bestaan hebben de v., waarvan het doel met het eigen wezen der volksgemeenschap in strijd is, zooals v. tot verspreiding van godloochening en van onzedelijke practijken; voor het overige kan alleen vrijheidbeperkend worden opgetreden om redenen aan het algemeen belang ontleend. Het onderling gedrag der leden eener v. en dat der v. onderling en tegenover de volksgemeenschap moet door den geest van solidariteit zijn gekenmerkt. Rechtspersoonlijkheid noemt men de hoedanigheid, waardoor een v. als zoodanig rechtssubject wordt. Het hangt van den wil der leden af, of een v. met rechtspersoonlijkheid zal zijn bekleed. Om wille der rechtszekerheid is het noodig, dat het staatsgezag voorschriften uitvaardigt, die moeten zijn vervuld, opdat een v. als rechtspersoon kunne optreden.
B) Geschiedenis
In de geschiedenis van alle volkeren is het vereenigingswezen bekend. In het republikeinsche Rome bestond een sterk ontwikkeld vereenigingsleven op allerlei gebied. De XII tafelen stonden volledige vrijheid toe en elke v. kon naar eigen inzicht haar statuten opmaken, mits men de wet niet overtrad; in de eerste eeuw vóór Chr. werden echter alle v. met politiek karakter verboden. Toen Caesar aan het bewind was gekomen, verbood hij, op enkele uitzonderingen na, alle v.; later werden niet-politieke v. oogluikend toegelaten, waaronder vooral de → Collegia funeraticia tot bloei kwamen. In den lateren keizertijd werden de beoefenaars van een bedrijf verplicht zich bij de betreffende collegia aan te sluiten, hetgeen aan deze een publiekrechtelijk karakter verleende.
Ten tijde van Karel den Grooten waren v., waarvan de leden zich onder eede verplichtten, verboden; andere v. mochten alleen onderlingen materieelen steun tot doel hebben. In de M.E. waren vooral de → gilden bekend. Ten gevolge der aanvaarding van het absolute vrijheidsbeginsel werden tijdens de Fransche revolutie v. van burgers van eenzelfden stand of beroep bij de Wet → Chapelier verboden. Door de Fransche overheersching werd dit verbod in de wetgeving der meeste Europeesche landen overgenomen. Zie → Coalitieverbod. In het revolutiejaar 1848 werd in de meeste landen het recht van vereeniging in beginsel erkend. Sindsdien heeft het vereenigingsleven een grooten omvang aangenomen.
Lit.: Klein, Das Organisationswesen der Gegenwart (1913); Gierke, Deutsches Genossenschaftsrecht (4 dln. 1871-’81); Staatslexikon; Handwörterbuch der Staatswissenschaften. Borret.
C) Hedendaagsch vereenigingsrecht. Ned. recht
Het recht tot het oprichten van v. vindt zijn grondslag in art. 9 der Grondwet. Deze kent dit recht toe aan alle ingezetenen. De wet verder regelt en beperkt de uitoefening van dat recht in het belang der openbare orde. Tot de v. behooren de v. in engeren zin, de naamlooze vennootschap, de vennootschap onder firma, de commanditaire vennootschap, de onderlinge waarborgmaatschappij en de coöperatieve v. De v. in engeren zin is geregeld door de wet van 22 April 1855, Stbl. 32. Volgens deze wet is een v. eerst rechtspersoon, als zij door een wet of K.B. is erkend.
Vereenigingen, voor onbepaalden tijd of voor langer dan 30 jaar aangegaan, behoeven een erkenning door de wet. De erkenning geschiedt door goedkeuring van de statuten of reglementen der v. De goedgekeurde statuten of wijzigingen daarvan worden door de staatscourant openbaar gemaakt. Bij afwijking van goedgekeurde statuten kan het Openbaar Ministerie bij den burgerlijken rechter vervallenverklaring van de rechtspersoonlijkheid der v. vorderen. Vreemdelingen, die geen ingezetenen zijn, kunnen geen lid zijn van staatkundige v. Op 19 Mei 1938 is aanhangig gemaakt een ontwerp van wet tot wijziging en aanvulling der onderhavige wet. Zie ook → Vergadering (recht van).
v. d. Kamp.
Belg. recht Waar men in België spreekt over v., moet men een onderscheid maken tusschen de v. met en de v. zonder rechtspersoonlijkheid.
Onder de eerste zijn vnl. te rekenen:
1° Al de handelsvennootschappen, die behandeld worden in titel IX van het Wetboek van Koophandel (de vennootschappen onder gemeenschappelijken naam; de → commanditaire vennootschappen; de → naamlooze vennootschappen; de → samenwerkende vennootschappen; de → credietvereenigingen; de → personenvennootschappen);
2° De vereenigingen zonder winstgevend doel (zie beneden);
3° De → mutualiteiten;
4° De wettelijke erkende → beroepsvereenigingen.
Onder de tweede categorie zijn te rekenen de tallooze feitelijke v., die berusten op een overeenkomst van → maatschap en beheerscht worden door de art. 1832 vlg. B.W. Rondou.
Vereeniging zonder winstgevend doel (Belg. recht)
Vóór de wet van 27 Juni 1921 hadden de zedelijke personen, andere dan de handelsvennootschappen en de openbare besturen of instellingen, zooals bijv. de kloostergemeenten, geen rechtspersoonlijkheid. De wet van 1921 brengt hierin een diepgaande wijziging en bepaalt, dat rechtspersoonlijkheid kunnen verwerven: alle vereenigingen, die zich onthouden handels- of nijverheidsdaden te stellen en die niet beoogen winsten aan hun leden uit te keeren. Het verwerven van de rechtspersoonlijkheid is afhankelijk gesteld van zekere voorwaarden en formaliteiten, o.a.
a) De vereeniging moet minstens drie leden tellen;
b) De statuten moeten zekere vermeldingen inhouden en gepubliceerd zijn in het Staatsblad;
c) Een alphabetische lijst van alle leden moet neergelegd worden op de griffie van de Rechtbank van Eersten Aanleg van den zetel der vereeniging; zij moet jaarlijks bijgehouden worden;
d) De akten en stukken, uitgaande van de vereeniging moeten de vermelding dragen: „Vereeniging zonder winstgevend doel”;
e) De vereeniging mag geen andere onroerende goederen bezitten dan die, welke noodig zijn tot het bereiken van het nagestreefde doel;
f) Jaarlijks heeft de vereeniging een speciale belasting te betalen ter vervanging van de successierechten.
Bij niet naleven van de wettelijke voorschriften kan de Rechtbank van Eersten Aanleg de ontbinding der vereeniging bevelen. Rondou.
D) Tal van vereenigingen, zoowel in Nederland als in België, zijn op het hoofdwoord behandeld, bijv. → Effectenhandel (Vereen, voor den),
→ Nederlandsche Toonkunstenaarsvereeniging, → Davidsfonds, → Oudstrijdersvereenigingen, → Vlaamsche Bibliophielen, enz. Vele zijn ook opgesomd onder → Vrouwenbeweging (sub B, Organisaties), en in het art. → België, waar vsch. Sociétés (Royales), op gebied van wetenschap en kunst, staan opgegeven. Eindelijk vindt men ook allerlei vereenigingen vermeld onder → Bond, Genootschap, Maatschappij, Verbond, e.d.
Enkele voornamere v. op cultureel, wetenschappelijk of artistiek gebied volgen hier nog:
a) in Nederland:
Vereeniging voor Alcoholbestrijding bij het Snelverkeer (V.A.S.)
Deze vereeniging stelt zich tot doel het snelverkeer alcoholvrij te maken. Door een veelzijdige propaganda tracht zij dit doel te bereiken. Leden van de vereeniging zijn tien drankbestrijders-vereenigingen, die hun werkingssfeer over heel Nederland uitstrekken. Verder kent V.A.S. tal van buitengewone leden, voor het meerendeel vereenigingen e.d., die met haar streven sympathiseeren. Als uitvoerend lichaam heeft V.A.S. een Centraal Bureau te Rotterdam. Kruisverbond Sem. Hoeven.
Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst, Nederlandsche (afk. V.A.N.K.)
Vereeniging, gevestigd te Amsterdam (administratie te Den Haag), opgericht in 1904. Doel: de ontwikkeling der ambachts- en nijverheidskunst te bevorderen en de belangen harer beoefenaren voor te staan. Middelen onder meer: het houden van tentoonstellingen, het medewerken tot, het stichten en instandhouden van een openbare verzameling kunstnijverheid, het bevorderen van ambachts- en kunstnijverheidsonderwijs en van het ambachtsonderwijs voor zoover dit hiermede verband houdt, het vaststellen van goede beginselen en het handhaven van regelen en gebruiken t.o.v. de vakbeoefening.
Vereeniging Arbeiders Radio Amateurs (VARA)
Deze socialistische Ned. vereeniging, opgericht in 1925, is een der vier algemeene organisaties, waaraan bij het zendtijdenbesluit van 1930 machtiging tot radio-uitzending in Nederland gegeven werd. → Radio-uitzending. Het bestuur wordt gekozen uit de door de plaatselijke groepen voorgedragen candidaten. Officieel orgaan is De Radiogids.
Vereeniging voor armenzorg en weldadigheid Nederlandsche, vereeniging, opgericht 27 April 1908 te Amsterdam. Doel:
1° Contact tusschen lichamen en personen, die zich bewegen op het terrein van het maatschappelijk steunwezen of daarin belang stellen;
2° Zich van het maatschappelijk steunwezen op de hoogte stellen en houden;
3° Voorlichting der openbare meening en het verstrekken van raad en inlichtingen aan openbare lichamen, instellingen en personen. Orgaan: (veertiendaagsch) Tijdschrift voor Armwezen, Maatschappelijke Hulp en Kinderbescherming.
Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland De in 1898 gestichte Ned. Natuur-histor. Vereeniging nam in 1904 het initiatief tot oprichting van de V. tot Behoud van Natuurmonumenten in Ned., die thans in alle Provincies een provinciale vereeniging heeft. In 1932 werd, tezamen met vele andere vereenigingen met wetenschappelijke en recreatieve doeleinden, opgericht de Contact-Commissie inzake Natuurbescherming in Nederland.
De V. werkte samen met de genoemde Contact-Commissie om bij de regeering aan te dringen op spoedige totstandkoming van de reeds in de Troonrede van 1928 toegezegde Natuurbeschermingswet: tot dusver zonder resultaat.
De V. heeft in ons land een 40-tal natuurreservaten, nationale parken e.a. natuurmonumenten, alles tezamen meer dan 10.000 ha groot, de in Dec. 1937 aangekochte 1.451 ha groote „Imbosch” meegerekend (→ Natuurreservaat; ook voor de bezittingen der provinciale organisaties).
Volledige gegevens te vinden in het Jaarboek 19291935 van de V. (blz. 7-10 en 122-125). Hendricks.
Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels Opgericht 11 Aug. 1815 te Amsterdam, stelt zich tot taak het behartigen van de gezamenlijke belangen van den boekhandel en het uitgeversbedrijf, en het bevorderen van de samenwerking in het boeken graphisch bedrijf in den ruimsten zin. Zij brengt deze taak ten uitvoer o.a. door ordenende regelingen vast te stellen en te handhaven. Tot de belangrijkste daarvan behooren: handhaven van den boekprijs en het samenstellen van een lijst van erkende boekhandelaren (1 Jan. 1938: 1.590) en een lijst van erkende uitgevers (1 Jan. 1938: 398). Het aantal gewone leden bedroeg Jan. 1938: 739, het aantal buitengewone leden, vereenigd in den → Centralen Raad van Vakbelangen: 11. Zie verder → Bestelhuis van den boekhandel; Boekverkooper; Uitgever.
P. Coebergh.
Lit.: V. Loosjes, Gesch. v. d. Ver. ter bev. v. d. bel. d. boekh. 1815-1915; A. Loosjes, De Ver. t. bev. v. d. bel. d. boekh.; Th. Wink, De instellingen der Vereeniging.
Vereeniging tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de Katholieken in Nederland Op initiatief van I. Vogels S.J. op 25 Sept. 1904 te Den Haag opgericht met zetel te Utrecht. Het doel ligt in den naam zelf uitgedrukt: men wilde de verspreide wetenschappelijke krachten onder de Katholieken, vooral de leeken, centraliseeren, met elkander in contact brengen en zoodoende tot verhoogde werkzaamheid in staat stellen. De drukbezochte alg. jaarvergaderingen evenals de meermalen per jaar gehouden afdeelingsvergaderingen toonen, dat dit doel voor een groot deel bereikt is. De v. geeft sinds 1907 geregeld jaarlijks Annalen uit (niet in den handel), waarin behalve vereenigingsverslagen belangrijke wetenschappelijke verhandelingen zijn opgenomen. In 1922 verscheen een lijst van geschriften van leden der Vereeniging, in 1931 gevolgd door een supplement.
De v., daartoe in staat gesteld door het door haar beheerde, in 1929 gestichte Pater-de-Groot-fonds, subsidieerde talrijke wetenschappelijke uitgaven en telt (1937) 1.258 leden. Gorris.
Vereeniging Hulp voor Onbehuisden Vereeniging, gevestigd te Amsterdam, opgericht 21 Juli 1904. Doel: aan hen, die van huisvesting verstoken zijn, onder-onder komen en zoo noodig verdere hulp te verleenen tot het voorzien in eigen onderhoud. De v. is bevoegd haar zorgen uit te strekken tot minderjarigen, die duurzaam moeten worden verzorgd, en tot personen, wier verzorging noodig is in verband met de uitvoering der kinderwetten en der reclasseeringsregeling.
Vereeniging Nederland in den vreemde Vereeniging, gevestigd te Den Haag, koninklijk goedgekeurd 28 Juli 1914. Doel: buiten Ned. meer algemeen bekend te maken, hetgeen door Nederland (waaronder ook worden begrepen Ned.-Indië, Suriname en Curaçao) en de Nederlanders op economisch, sociaal, wetenschappelijk en kunstgebied is tot stand gebracht; juiste begrippen omtrent Ned. en de Ned. toestanden te verspreiden en in bepaalde gevallen voor een zeker Ned. belang op te komen.
Vereeniging Het Ned. Kankerinstituut Vereeniging, koninklijk goedgekeurd 17 Jan. 1914 en gevestigd te Amsterdam, alwaar zij een kliniek en laboratorium instandhoudt, ter kankerbestrijding.
Vereeniging Ons Leger Koninklijke Nederlandsche, vereeniging, gevestigd te Rotterdam, koninklijk goedgekeurd 4 Febr. 1925. Doel: de overtuiging omtrent de noodzakelijkheid van een deugdelijk weerstelsel en van de geestelijke, zedelijke en economische weerbaarheid in den ruimsten zin van Ned. en de overzeesche gewesten met het oog op de onafhankelijkheid en nationale veiligheid ingang te doen vinden en levendig te houden.
Vereeniging Onze Vloot Koninklijke Nederlandsche, vereeniging, gevestigd te Den Haag, koninklijk goedgekeurd 26 Juli 1906. Doel: in afwachting van een internationale regeling, waardoor de verhoudingen tusschen de beschaafde staten uitsluitend door het recht beheerscht en een duurzame vrede verzekerd wordt: de instandhouding te bevorderen van een op de sympathie der natie steunende zoo krachtig mogelijke Ned. Zeemacht en het besef van de onmisbaarheid ervan aan te kweeken.
Vereeniging Oost en West Koninklijke, vereeniging, gevestigd te Den Haag, opgericht 3 Mei 1899. Doel: het versterken van den band tusschen Nederland en zijn gebiedsdeelen in Oost- en West-Indië en het bevorderen, zoowel van beider gemeenschappelijke belangen, als die van Oost- en West-Indië in het bijzonder. Orgaan: het maandblad „Oost en West.” Vereeniging Rembrandt tot behoud en vermeerdering van kunstschatten in Ned Vereeniging, gevestigd te Amsterdam, opgericht 1883. Werkwijze:
1° Staat, provincie en gemeente en bij uitzondering andere corporatiën of personen door middel van voorschotten of giften behulpzaam zijn bij het aankoopen of instandhouden van kunstwerken.
2° Het zelf aankoopen van kunstwerken.
Vereeniging tot veredeling van het volksvermaak Vereeniging, gevestigd te Amsterdam, koninklijk goedgekeurd 14 Mei 1871. Doel: veredeling der openbare vermaken. Middelen:
1° Samenwerking met gelijksoortige vereenigingen.
2° Het opwekken tot het bieden van goed volksvermaak en het steunen van bijzondere personen en vereenigingen en het regelen daarvan.
3° Het inroepen van de medewerking der overheid, waar dit wenschelijk schijnt.
Vereeniging tot vereenvoudiging van onze spelling Vereeniging, gevestigd te Amsterdam, gesticht in 1893. Doel: de invoering van de spelling-1934 te bevorderen, met voorbehoud dat de propaganda voor de oorspr. regeling van de buigings-n voortgezet zal worden. Orgaan: Vereenvoudiging. Vgl. → Kollewijn.
Vereeniging voor Volkscredietwezen en Woekerbestrijding Nederlandsche, vereeniging, opgericht 30 April 1932. Doel: woekerbestrijding, met name door verbetering der organisatie van het niet-commercieele credietwezen en door het bevorderen van een doeltreffende uitvoering der geldschieterswet. Secretariaat te Leiden.
Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer Algemeene Nederlandsche, vereeniging, gevestigd te Den Haag, koninklijk goedgekeurd 20 Jan. 1916. Doel: bevordering van het vreemdelingenverkeer naar en in Nederland en zijn overzeesche gewesten.
Middelen: onder meer reclame, overleg met verkeersondernemingen, medewerking tot de vorming van plaatselijke vereenigingen voor vreemdelingenverkeer (V.V.V.). → Toerisme.
b) In België.
Vereeniging tot bevordering van het Vlaamsche boekwezen → Uitgever.
Maatschappij voor goedkoope woningen zie → Arbeiderswoning.
Natuurwetenschappelijk Genootschap „Dodonaea” Opgericht 1887, gevestigd te Gent. Publicatie: Biologisch Jaarboek.
Société Philosophique Internationale de Louvain Opgericht 1894, gevestigd te Leuven. Publ.: Revue néoscolastique de Philosophie.
Touring Club de Belgique Vereeniging, gevestigd te Brussel, welke het toerisme propageert en streeft naar het behouden van monumenten en merkwaardige landschappen e.d. Telt meer dan 300.000 leden. Het orgaan: Revue du Touringclub verschijnt tweemaal per maand, in Ned. en Fr. De belangrijkste Vlaamsche organisatie op dit gebied is de Vlaamsche Toeristenbond (zie hiervoor → België).
Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres Genootschap, gevestigd te Antwerpen, opgericht 1897. Telt ca. 2.000 leden. Publicaties: Natuurwetenschappelijk Tijdschrift; Vlaamsch Geneesk. Tijdschrift; Vlaamsch Apothekerstijdschrift; Vlaamsch Diergeneeskundig Tijdschrift; Tijdschrift voor Verpleegkunde en sociale Geneeskunde.
Vlaamsche Toponymische Vereeniging Gevestigd te Leuven. Houdt zich bezig met de studie der Vlaamsche geographische benamingen.
Vlaamsche Vereeniging van Bibliothecarissen Opgericht 1921, gevestigd te Antwerpen. Publicaties: De Bibliotheekgids (sinds 1922, 2-maandelijksch); Bibliotheekkunde (reeks vlugschriften voor den bibliothecaris).
Vlaamsche Vereeniging van Letterkundigen Gevestigd te Brussel.
Vereeniging, Vrede van → boerenoorlog.
