I. Begrip.
Lectuurgidsen of repertoria zijn alphab. of systematische overzichten der boekenproductie, vnl. op het gebied der letterkunde, met korte literaire en moreele beoordeelingen der schrijvers of boeken. De waarde van de l. schuilt hoofdzakelijk in een practische voorlichting op moreel terrein (voor literaire waardeering kan men ook de literatuurgeschiedenis raadplegen). Ieder, die erkent, dat het moreel niet onbedenkelijk is rijp en groen dooreen te lezen, heeft l. noodig. Deze voorlichting is dus niet een specifiek Katholiek belang, al wordt ze onder Katholieken het meest verzorgd.
De eerste en oudste inlichtingenbronnen op dit gebied zijn de kerkelijke ➝ boekenwetten en de ➝ index. Deze laatste hield zich aanvankelijk vooral met wetenschappelijke (theologische) werken bezig en bevat alleen streng verboden boeken. Daarnaast is echter een meer gedetailleerde voorlichting noodig. In deze moderne behoefte voorzien heden een aantal tijdschriften voor lectuur-critiek en lijstwerken. Het oudste Katholieke werk op dit gebied ontstond in 1861, de „Literarische Handweiser”, langen tijd het leidende orgaan op dit gebied in Duitschland. Nederland volgde in 1907 met „Boekenschouw”; België in 1908 met „La Revue des Auteurs et des Livres” en in 1923 met „Boekengids”.
Om de l. duidelijk en beknopt te maken, heeft men in vsch. landen gestreefd naar een practische indeeling der boeken, zoowel wat het onderwerp betreft, als hun geschiktheid onder moreel opzicht voor bepaalde lezerskringen. Het Lectuurrepertorium van J. Baers, het meest bekende Vlaamsche werk op dit gebied, gebruikt voor de onderwerpen het tientallig stelsel of ➝ decimale classificatie. Voor de zedelijke waardeering en om een specialen lezerskring aan te duiden, worden Rom. cijfers gebruikt: I = verboden lectuur; II = streng voorbehouden lectuur; III = voorbehouden lectuur; IV = lectuur voor volwassenen alleen; V = lectuur voor allen; VI = kinderlectuur. Deze indeeling wordt dan nog nader omschreven en onderverdeeld. In Nederland is een cijfer-classificatie der boeken naar hun onderwerpen niet gangbaar. Van Katholieke zijde worden ze naar hun moreele waarde en lezerskring algemeen verdeeld in 5 groepen: A = geschikt voor allen, ook voor de rijpere jeugd (boven 18 jaar); B = geschikt voor volwassenen (boven 21 jaar); Bc = voor ontwikkelde volwassenen; C = voorbehouden boeken, grootere voorzichtigheid geboden; D = volstrekt verwerpelijke boeken.
II. Hieronder volgt een lijst van eenige repertoria en lectuurtijdschriften (voor nadere omschrijving, zie onder III). Alleen Katholiek georiënteerde bronnen kunnen voor een Katholiek volkomen betrouwbaar zijn. Wat hier aan neutrale documentatie genoemd wordt, komt alleen volledigheidshalve in aanmerking.
A) Katholiek.
1° Algemeene repertoria.
a) Nederlandsch:
Cataloog der Keurboekerij, Leuven 1911.
Lectuurrepertorium, J. Baers pr., Antwerpen 1934.
Standaardcatalogus, A. Gielen S.J., Amsterdam 1925.
b) Fransch:
Répertoire alphabétique, G. Sagehomme S.J., Doornik 1931.
Répertoire de 22 000 Romans etc., Brussel 1929.
Romans à lire et romans à proscrire, L. Bethléem abbé, Parijs 1928.
c) Duitsch:
Literar. Ratgeber des Borromäusvereins, Bonn 1926.
d) Engelsch:
An Introduction to catholic Booklore, St. Brown, S.J., Londen 1933.
Ireland in Fiction, St. Brown S.J., Dublin 1919.
2° Kinderboeken-repertoria.
Rafaël-Catalogus, fr. S. Rombouts, Tilburg 1925.
De Wegwijzer, Toos Post e.a., Den Bosch 1933.
3° Tooneel-repertoria.
Ons Nederlandsch Tooneelrepertorium, J. Bernaerts pr., Brussel 1924.
Ons Heerentooneel, J. Bernaerts pr., Brussel 1932.
Ons Kinder- en Damestooneel, id., ibid. 1934.
Les pièces de Théâtre, L. Bethléem abbé, 1924.
4° Jaarboeken.
Jaarlijksche Boekenschouw, dr. H. v. d. Mark, Voorhout 1920-’34.
Literarischer Ratgeber, Verein des Kath. Buchhandels, München 1902-heden.
5° Tijdschriften.
a) Nederlandsche Maandbladen:
Boekengids, J. Baers pr., Antwerpen 1923-heden.
Boekenschouw, J.v.HeugtenS. J.,Voorhout 1907 vlg.
Boekzaal der geheele Wereld, Breda 1925-’32.
b) Fransche Maandbladen:
La Revue des Auteurs et des Livres, Leuven 1908 vlg.
Revue des Lectures.L. Bethléem abbé, Parijs 1913 vlg.
c) Duitsche Maandbladen:
Die Bücherwelt, Bonn 1903-’35.
Literarischer Handweiser, Freiburg 1861-1931.
Literarische Rundschau, Freiburg 1875-1914.
B) Niet-Katholiek.
1° Algemeene repertoria.
a) Engelsch:
Authors Today and Yesterday, St. Kunitz, New York 1933.
A Guide to the best Fiction, E. Baker, Londen 1932.
Living Authors, D. Tante, New York 1935.
b) Duitsch:
Werden und Wandlung, G. Brand, Berlijn 1933.
2° Jaarboeken.
Eckart-Ratgeber, jaarboekje van het maandblad „Eckart.”
3° Tijdschriften.
Nederlandsche Bibliographie, dr. P. Ritter, Leiden, maandblad, 1869-heden.
Eckart, Blätter für evangelische Geisteskultur, Berlijn, maandblad, 1924-heden.
Behalve de Eckart-uitgaven, die geloovig-Protestantsch zijn, zijn de genoemde niet-Katholieke uitgaven alle neutraal.
III. Nadere omschrijving.
Cataloog der Keurboekerij. Gids bij het lezen, met levens- en boekbeschrijvingen. Ook Fransche paralleluitgave. Met een supplement. Uitgegeven te Leuven, Keurboekerij, 1911, 1913.
Inhoudslijst der vroegere bekende Keurboekerij te Leuven; geeft een algemeen overzicht van de bibliographische productie tot ong. 1910 in de voornaamste wereldtalen; alphabetisch gerangschikt naar de auteursnamen, met opgave van taal, jaar van verschijnen en biographische gegevens. Door middel van enkele teekens (RR, R of J) approximatieve aanduiding omtrent zedelijk gehalte der werken. Thans verouderd, echter uitstekend bruikbaar voor oudere uitgaven.
Lectuurrepertorium door Joris Baers pr., met medewerking van het Alg. Secr. van Kath. Boekerijen in Vlaanderen. Uitgave in 3 dln. te Antwerpen, 1934-’36 (dl. 3 moet nog verschijnen). I. Titellijst van 20 000 Romans enz. met opgave van zedelijke waardebepaling. II en III. Auteurslijst bevattende 12 000 biobibliographische nota’s (en 1 300 portretten) van auteurs in hoofdzaak behoorende tot het Ned. taalgebied of in het Nederlandsch vertaald, met zedelijke waardebepaling en aanduiding van het onderwierp voor ong. 40 000 werken. Deze lectuurgids voor het lezend publiek is tot nog toe de grootste welke bestaat; ze geeft in een practischen vorm, met groote mate van volledigheid, een waardevolle documentatie.
Standaardcatalogus door A. Gielen S.J., J. v. Heugten S.J. e.a. Uitgegeven vanwege het R.K. Centraal Bureau voor Lectuur, Amsterdam 1925-’30, 365 blz. met 2 supplementen. Geeft een alphabetische lijst van oorspronkelijke Ned. auteurs en vertalingen in het Nederlandsch; bij elken auteur een bio- en bibliographische nota; literaire en moreele karakteriseering. Bij gebrek aan conventioneele teekens is de karakteriseering dikwijls vaag. De indeeling in oorspronkelijke en vertaalde werken werd niet gehandhaafd in de supplementen.
Répertoire alphabétique de plus de 7 000 Auteurs avec leurs Ouvrages, au Nombre de 32 000 (Romans en Pièces de Théâtres), qualifiés quant à leur valeur morale par G. Sagehomme S. J. Met twee supplementen van ieder 2 400 werken. Uitg. te Doornik en te Parijs, 1931-’35.
Répertoire de 22 000 Romans et Pièces de Théâtres, appréciés par Sigles. Met een supplement. Uitg. te Brussel 1926-’29, 3 dln. ong. 1300 blz.
Twee lijsten van Fransche romans en tooneelstukken, resp. in volgorde van auteurs en van titels. Bij elk werk korte aanduiding van zedelijk gehalte en lezerskring door letterteekens. Zeer betrouwbaar en practisch, en thans het meest bruikbaar en volledig naslagwerk voor de in het Fransch verschenen literatuur. Echter in de bibliographische omschrijving niet volledig; de biographieën der auteurs en aanduiding van de taal, waarin ze schreven, ontbreken.
Romans à lire et Romans à proscrire. Essai de Classification au point de Vue moral des principaux Romans et Romanciers (1500-1928) avec Notes et Indications pratiques par Louis Bethléem, abbé. Uitg. te Parijs, 1928. Bij het verschijnen der eerste uitgave was dit het baanbrekende werk op gebied der lectuurvoorlichting. Het werk wordt ingedeeld in:
1° Romans à proscrire en vertu des décrets de l’Index;
2° en vertu de la morale chrétienne;
3° Romans mondains;
4° R. honnêtes;
5° R. propres à intéresser la jeunesse;
6° R. enfantines.
In elk dezer rubrieken alphabetische rangschikking der auteurs; bij eiken naam een nota met literaire, technische en zedelijke waardeering. Een technisch nadeel is de indeeling in bovengenoemde categorieën. Het werk van een auteur kan meestal in verschillende categorieën van zedelijke bruikbaarheid worden ingedeeld. Bij gebrek aan conventioneele teekens blijven de aanduidingen ook dikwijls al te vaag. Bovendien vindt men het oeuvre van een bepaalden schrijver nu niet bijeen, maar over verschillende categorieën verdeeld.
Literarischer Ratgeber des Borromäusvereins, uitgave van het Kath. Boek- en Bibliotheekverbond in Duitschland, door 17 rubrieksredacteuren. Uitg. te Bonn, 1926, 497 blz. De systematische cataloog voor Kath. volks- en jeugdbibliotheken in Duitschland. Wordt sinds 1928 voortgezet in de onregelmatig verschijnende afleveringen van „Das neue Buch” (in 1936: lijst 37).
An Introduction to catholic Booklore by Stephen J. Brown S.J. Uitg. te Londen, 1933, 105 blz. Geeft de voornaamste bronnen aan, die over de Kath. wereldliteratuur handelen.
Ireland in Fiction. A guide to irish Novels, Tales, Romances and Folklore by Stephen J. Brown S.J. Uitg. te Dublin, 1919, 362 blz. Geeft een overzicht van de Iersche roman-literatuur, alphabetisch gerangschikt per auteur, met bibliographische bijzonderheden en karakteriseering van de opgegeven werken.
Rafaël-Catalogus van Roomsche Jeugdlectuur, ingeleid door fr. S. Rombouts. Uitg. te Tilburg, 1925, 86 blz. Bedoelde een overzicht te geven van de specifiek Kath. kinderlectuur, volgens bepaalde religieuze en paedagogische eischen. Het werk had destijds de groote verdienste de aandacht te vestigen op de behoefte aan Kath. kinderliteratuur. Uit den aard van de zaak onvolledig, daar sinds het verschijnen de Kath. kinderliteratuur sterk aangegroeid is.
De Wegwijzer. Catalogus van Boeken voor de rijpere jeugd. Uitgegeven vanwege den Bond van R. K. O. Leeszalen en Boekerijen in Ned. door Toos Post, Paula van der Drift, A. Brans en W. Hertogh S.J.; Den Bosch 1933, 95 blz. Alphabetisch volgens auteursnamen, ingedeeld in rubrieken, volgens den aard van de werken. Bij eiken titel een korte karakteriseering omtrent de geschiktheid. Critisch samengesteld volgens modern-paedagogische eischen, maaionvolledig.
Ons Nederlandsch Tooneelrepertorium, door J. Bernaerts pr. Uitg. te Brussel, Algemeene Tooneelboekerij, 1924. Geeft, in alphab. volgorde der auteurs, een lijst van tooneelstukken voor heeren, dames, gemengde bezetting, alleenspraken en studiewerken over tooneel. Bij elken titel opgave van aard, aantal bedrijven en bezetting, met daarbij verwijzing naar de recensie in het tijdschrift „Tooneelgids”.
Ons Heerentooneel. Bespreking van ong. 3 500 tooneelstukken voor heeren door J. Bernaerts pr. Uitg. te Brussel, Algemeene Tooneelboekerij, 1932, 2 dln. Geeft alphabetische auteurslijst en alle technische gegevens.
Ons Kinder- en Damestooneel. Ong. 1 500 besprekingen van kinder- en damestooneelstukken door J. Bernaerts pr. Uitg. te Brussel, Algemeene Tooneelboekerij, 1934, 2 dln. Geeft, in volgorde der auteurs, uitvoerige besprekingen van de voorkomende stukken, benevens graad van speelbaarheid en de noodige bibliographische gegevens. De boeken van Bernaerts zijn de meest uitvoerige Kath. gids op dit gebied.
Les Pièces de Théâtre, door Louis Bethléem, abbé. Uitg. te Parijs 1924, 469 blz. In alphabetische volgorde der auteurs geeft dit een overzicht en korte waardeering van de werken der meest bekende Fransche tooneelschrijvers. Bij eiken titel literaire, technische en zedelijke waardeering.
Jaarlijksche Boekenschouw, geredigeerd door dr. H. v. d. Mark, A. Gielen S.J. e.a. Uitg. te Voorhout, 1920-’34, 15 jaargangen. Gaf een jaarlijksch overzicht der boekenproductie, ingedeeld volgens taalgebied en onderwerp in vaste rubrieken. Hierbinnen titels, gerangschikt volgens auteur; volledige bibliographische beschrijving en bondige recensie met zedelijke waardeering (volgens lettersysteem A, B, Bc, C, D; zie boven, sub I). Elke rubriek werd ingeleid met een overzicht van de stroomingen en karakteristieke prestaties tijdens het afgeloopen jaar.
Literarischer Ratgeber, vroeger genaamd: Katholisches Geistesschaffen. Uitg. te München; in 1935: 31e jaargang. Kath. jaarboekje voor lectuurvoorlichting omtrent nieuw-verschenen werken in de Duitsche taal. Het werd gesticht in 1902, uitgegeven door Kösel u. Pustet; later ging het over aan den bond van Kath. Duitsche boekhandelaars.
Boekengids. Algemeen Ned. bibliografisch Tijdschrift. Orgaan van het Alg. Verbond van Kath. boekerijen in Vlaanderen. Maandblad. Uitg. te Antwerpen; in 1936:14e jg. In elke aflevering een of meerdere kronieken, waarin bespreking van de belangrijkste nieuw-verschenen Ned. romans; verder artikelen over literaire onderwerpen. De rest van het tijdschrift is gewijd aan besprekingen van de verschijnende Ned. werken op elk gebied. Elke recensie geeft volledige bibliographische gegevens, kort oordeel over literaire, wetenschappelijke en moreele waarde, teeken-aanduiding voor lezerskring en strekking der werken. Het tijdschrift is zeer overzichtelijk en technisch-accuraat.
Boekenschouw. Geïllustreerd letterkundig maandblad. Hoofdredacteur: J. van Heugten S.J. Uitg. te Voorhout; in 1936: 30e jg. Geeft goede artikelen over vooraanstaande auteurs en hun werken, behoorende tot de Ned., Eng., Fransche en Duitsche literatuur, en bespreekt geregeld de nieuwere Ned. uitgaven op de meeste gebieden. De recencies zijn zakelijk en oriënteerend; er wordt geen bepaald letter- of cijfersysteem van indeeling gevolgd. De keuze der recensies over boeken uit de vreemde letterkunde is natuurlijk fragmentarisch.
Boekzaal der geheele Wereld. Geïllustreerd internationaal Tijdschrift voor Boek en Blad, Filmkunst en Tooneelkunst. Uitg. te Breda, 1925-’32, 8 jaargangen. Dit tijdschrift recenseerde ook werken uit vreemde literaturen en besprak geregeld de nieuwere Ned. uitgaven. De recensies waren degelijk en bovendien aangevuld met een lettersysteem ter aanduiding van den lezerskring. Begin 1932 werd het versmolten met Boekenschouw.
La Revue des Auteurs et des Livres. Uitg. te Leuven; in 1936: 29e jg. Behalve artikelen over auteurs en literaire onderwerpen komen in dit Fransch-Belgisch tijdschrift besprekingen voor over nieuw-verschenen uitgaven in de Fransche taal op schier alle gebieden. De recensies zijn zakelijk en steeds onder teekend. De zedelijke waardeering en lezerskring wordt aangeduid door een cijfersysteem. Het is het oudste Kath. lectuurtijdschrift in de Fransche taal.
Revue des Lectures. Hoofdredacteur: abbé L. Bethléem. Uitg. te Parijs; in 1936: 24 jg. Artikelen over Katholieke actie op gebied van pers, uitgeverij en bibliotheekwezen en verbetering van de openbare zeden; bijdragen over vooraanstaande auteurs en actueel werk. Naast een vrij volledig overzicht van de Fransche romanproductie, inlichtingen over allerlei uitgaven op andere gebieden. Ter aanduiding van zedelijk gehalte en lezerskring wordt gebruik gemaakt van een cijfersysteem. Zeer betrouwbaar tijdschrift, af en toe wat chauvinistisch Franschgezind. Bepaalt zich uitsluitend tot Fransche uitgaven.
Die Bücherwelt. Uitg. te Bonn, 1903-’35. Was tot 1935 het literair-critische en bibliographische maandblad van de Borromäusverein, het Kath. boeken bibliotheekverbond van Duitschland. Legde bij de bespreking van boeken bijzonderen nadruk op hun opvoedkundige waarde voor het volk, en hield zich ook speciaal bezig met de belangen van de Kath. volks-bibliotheeken.
Literarischer Handweiser. Uitgegeven te Münster en Freiburg i B., 1861-1931. Oudste maandblad op het gebied der Kath. lectuur-voorlichting in Duitschland. Was gedurende zijn 67 jaargangen het leidinggevende orgaan op dit gebied; in 1861 door Franz Hülskamp opgericht in Münster, in 1918 overgegaan naar het Verlag Herder u. Co. Freiburg. Hield in 1931 op te bestaan.
Literarische Rundschau. Uitg. te Freiburg i. B., 1875-1914. Katholiek maandblad voor meer cultureele en wetenschappelijke literatuur-critiek; ging in 1879 over naar het Verlag Herder u.Co Freiburg; hield bij zijn 40en jaargang op te bestaan (in 1914).