Formule - (Lat. formula, dim. van forma = vorm) 1° tekst in vasten vorm, van beperkten omvang, voor ambtelijk gebruik. Liturgische f. zijn korte vaste teksten, waarvan de Kerk zich bedient bij haar Godsvereering, en die naar hun verschillenden aard als volgt kunnen worden gerangschikt: 1° Geloofsbelijdenissen (apostolische, Athanasiaansche, NiceoConstantinopolitaansche, van Trente). 2° Zondenbelijdenis: Confiteor. 3° Gebeden: Paternoster, Ave Maria. 4° Lofprijzingen: Gloria in excelsis Deo (altijd afzonderlijk gebruikt); Te decet laus (U betaamt lof; oude, nog in den kloosterritus gebruikte lofprijzing); Gloria Patri (veelal toegevoegd aan psalmen en cantica); slotvers van hymnen, slotzin der gebeden: Per Dominum nostrum enz. 5° „Vorm” der Sacramenten: Ego te baptizo enz.; zegeningen: Benedicat vos omnipotens Deus enz. 6° Uitroepen en aanroepingen (acclamaties), smeekbeden, toeroepingen met antwoorden, e.d.: Alleluia; Amen; Ad multos annos (bij bisschops- en ambtswijdingen); Kyrie eleison; Christe audi nos; Agnus Dei miserere nobis; Dominus vobiscum; Pax vobis; Et cum spiritu tuo; Domine exaudi orationem meam; Et clamor meus ad te veniat; Oremus; Deo gratias; Gloria tibi Domine; Laus tibi Christe; Ite missa est; Benedicamus Domino; Laus tibi Domine rex aeternae gloriae; Flectamus genua; Levate; Humiliate capita vestra Deo; Procedamus in pace; In nomine Christi, Amen, enz.; bij welke nog zijn te voegen de af en toe in meerderen getale aan een gebed voorafgaande (meestal aan psalmen ontleende) verzen (Versicula) en responsen (Responsa): V.
Salvos fac servos tuos, R. Deus meus sperantes in te; V.
Esto nobis Domine turris fortitudinis, R. A facie inimici; V.
A porta inferi, R. Erue Domine animas eorum; enz. 7° Litanieën, wat betreft haar samenstellende elementen, te beginnen met: Kyrie eleison, enz.; 8° Eedsformulen ( → Eedsaflegging).
De soortvormen der lit. gebeden zijn niet onder de formulen te rangschikken ( → Gebedsvormen). → Liturgie (II), en de bijz. trefwoorden. Zie ook → Formula Concordiae.Louwerse.
2° Formule of formulier is in de rechtswetenschap het geheel van woorden of zinnen, die bij bepaalde rechtshandelingen worden uitgesproken of neergeschreven. De Ned. grondwet (art. 72) geeft bijv. het formulier van afkondiging der wetten. Zie verder nog → Formula; → Formulierverzameling. Zie ook → Formalisme (1°).
v. d. Kamp.
3° In de wiskunde is f. een uitdrukking voor een rekenregel of stelling.
4° Chemische f. geven in chemisch „teekenschrift” de eigenschappen der levenlooze stof weer. Elementen duidt men aan door de beginletter van den Lat. of Gr. naam (bijv. F = fluoor), soms, waar verwarring zou kunnen ontstaan, door twee letters (bijv. Fe = ferrum, ijzer). Men heeft tevens afgesproken, dat de teekens niet alleen zullen voorstellen het element zonder meer, maar één atoom, dus een bepaald gewicht van een element. Een stof, die in meerdere elementen veranderen (ontleden) kan, wordt aangeduid door de teekens dier elementen (atomen), terwijl indexcijfers de gewichtsverhouding, waarin de stoffen reageeren, aangeven. H2x + Ox → (H20)x (verhoudingsformule). Een empirische formule geeft behalve de samenstelling ook de grootte van het molecuul aan, uitgedrukt in atomen, bijv. 02, 03, Na2S2, C2 H6 02. In een structuurformule worden bovendien door de volgorde der atomen karakteristieke complexen van chemische eigenschappen uitgedrukt, bijv.
H H H H | | | | H—C—O—C—H en H—C—C— O—H.
| | | | H H H H Voornamelijk aan de hand van den → tetraëderregel teekent men ook structuurformules in de ruimte. Door den stand der atomen of groepen daarin worden weer andere chemische en/of physische eigenschappen ( → Stereochemie) of verschillen ( → Stereoïsomerie) uitgedrukt.
Tellegen.
