Gotthold Ephraim (1729-1781), Duits schrijver, heeft als wijsgeer, theoloog en criticus van de Duitse Verlichting zowel de starre lutherse orthodoxie als de neologen, de vrijzinnigen van die dagen, in oproer gebracht. Zelf vervuld van bepaalde deïstische gedachten omtrent de waarde der verschillende „positieve” (door mensen gestelde) godsdiensten, die hij van minder gehalte achtte dan de natuurlijke kennis Gods, en die alleen naar hun practische resultaten beoordeeld mogen worden, heeft hij op die grond gepleit voor tolerantie (bijv.
Nathan der Weise, met de parabel van de drie ringen) en als regel gesteld: historische ervaringsfeiten kunnen nooit het bewijs van noodzakelijke en eeuwige waarheden leveren. Dat standpunt heeft hij vooral verdedigd in de felle polemiek, o.a. met de Hamburgse theoloog J.
M. Goeze, nadat hij fragmenten uit het nagelaten werk van Reimarus had gepubliceerd.
Zijn eigen, ofschoon steeds nog gemaskeerde gedachten vindt men, behalve in de Nathan, vooral in Die Erziehung des Menschengeschlechtes (1777—1780), waarin hij de geschiedenis ziet als een opvoeding van de mensheid door God, waarbij het resultaat moet zijn een innerlijke bereidheid om het goede te doen ter wille van het goede. Hier ontwikkelt hij (speels ?) een leer van de zielsverhuizing. c. w. M.
