Onder occulte wetenschappen wordt het systematisch onderzoek en de theorievorming van oude wetenschappen als astrologie en alchemie bedoeld die hun verklaringsmodel baseren op een mythische wereldopvatting. Deze vorm van 'wetenschap' geraakte vanaf de 17e eeuw met de opkomst van de natuurwetenschappen geleidelijk in de marginaliteit.
Terminologie
Het begrip 'occulte wetenschap' is in de eerste plaats gemunt door Rudolf Steiner in zijn werk 'Geheimwissenschaft im Umriss' ''(Occulte wetenschap, een overzicht)'' uit 1909. Hierin schrijft hij een vervolg op een werk over theosofie en vereenzelvigt het begrip ''occulte wetenschap'' met antroposofie en theosofie. In dit artikel wordt uitgegaan van de ruimere betekenis van 'occulte wetenschappen', zoals ze ook gehanteerd wordt in de grote encyclopedieën zoals de Encyclopædia Britannica 15th Edition en Webster's Dictionary.
Een alternatieve benaming voor 'occulte wetenschap' is 'geheime wetenschap', waarmee een wetenschap bedoeld wordt waarvan de inhoud slechts door ingewijden bekend is. De benaming 'wetenschap' wekt in verband met die oude systemen van kennisverwerving en zingeving vaak wrevel op bij sommige moderne wetenschappers, omdat ze ervan uitgaan dat de term moet beantwoorden aan het moderne begrip over wetenschap, dat alleen die disciplines toelaat die de wetenschappelijke methode volgen. Vandaar dat occulte wetenschappen als 'pseudowetenschappen' worden bestempeld.
Metafysische grondslagen
De hedendaagse parapsychologie is op zich niet te beschouwen als een occulte wetenschap, vermits zij met moderne wetenschappelijke methoden onderzoek doet naar het bestaan van psychische vermogens, terwijl de occulte wetenschappen een aan de moderne wetenschap vreemde methodiek hanteren. Zij gaan uit van een totaal andere metafysica, waarbij alles met alles verbonden is. Kennis hierover kan via een bepaalde 'sleutel' ontcijferd kan worden. Die sleutel kan, zoals bij de numerologie, liggen in het ontsluieren van getalsmatige verhoudingen of, zoals bij de astrologie, in het herkennen van overeenkomsten tussen gebeurtenissen op aarde en aan het hemelgewelf.
In antropologisch opzicht kan ook religie beschouwd worden als een voor-wetenschappelijke opvatting over de wereld en de mens waarbij beroep wordt gedaan op metafysische verklaringen die vreemd zijn aan de natuurwetenschappelijke methode. Wereldreligies zoals het christendom hebben in de Europese geschiedenis echter een monopolie nagestreefd om één bepaald mens-en wereldbeeld ten koste van andere door te drukken, en dat ging gepaard met het vervolgen van occulte tradities zoals wicca, alchemie en astrologie. Als gevolg daarvan wordt vanuit de grote religies alles met betrekking tot het occulte nog steeds als 'duivels' en 'onchristelijk' of 'godslasterlijk' bestempeld.
Voorbeelden van occulte wetenschappen
Bij een ''occulte wetenschap'' moet er bij voorkeur sprake zijn van een (alternatief) verklaringsmodel met een eigen systeem en methode. Technieken als grafologie beantwoorden slechts gedeeltelijk aan deze criteria, terwijl het bijvoorbeeld bij astrologie heel duidelijk is dat er wordt uitgegaan van een onderliggende filosofie en metafysica die onlosmakelijk verbonden is met de technieken en de systematiek die worden aangewend. Bij een aantal systemen zoals de I Tjing ''('het Boek de Veranderingen')'' ligt een impliciete opvatting van de werkelijkheid aan de basis. Hoewel het systeem zelf niet wordt geëxpliciteerd is ook hier een zinvol verband tussen 'boven en 'beneden' of tussen microkosmos en macrokosmos stilzwijgend verondersteld.
