(‘ordə) v. (-n,-s) [Fr. <Lat.ordo]
I. Eig. 1.a. Algm. iets regelmatigs, regelmaat: God heeft een wonderlijke in het heelal geschapen.
b. Inz. A, regelmatige plaatsing : zij schikte het porselein in -; er is geen in al die berichten; in, op -; in alfabetische -; iets in brengen, in de vereiste toestand brengen of in gereedheid brengen of regelen; in zijn, zo zijn dat er niets op aan te merken valt of gezond zijn, niets mankeren.
B. regelmatige opstelling van troepen ; in-stellen, zetten; de breken; in -, stal kommando.
c. regelmatige wijze van doen en laten : zucht tot -; een man van -.
d. regelmatige opvolging, volgorde : de van de gebeurtenissen volgen; de van de werkzaamheden of agenda van een vergadering; reglement van -; dag-.
Gez. aan de van de dag komen, zijn, in een bepaalde volgorde behandeld, besproken worden of algemeen in zwang komen, zijn of algemeen besproken worden of aktueel zijn; bij, in, naar - of buiten, zonder -, met of zonder het in acht nemen van een bepaalde volgorde; buiten de gaan, over andere dingen spreken dan die ter behandeling zijn aangegeven of zich onbehoorlijk uitdrukken; buiten de zijn, buiten de punten van bespreking vallen ; iemand tot de roepen, hem waarschuwen binnen de perken van het voorgeschreven onderwerp te blijven of hem ter verantwoording roepen ; iets aan de stellen in een vergadering, het ter bespreking, behandeling brengen; tot de van de dag overgaan, na een of ander voorval, tot de werkzaamheden, die aan de orde zijn, overgaan. → motie.
2. Uitbr. a. geregelde, rustige toestand zoals die behoort te zijn : de van de dingen, zaken verstoren; de maatschappelijke -; een nieuwe van zaken; er heerst daar een volmaakte -; de bewaren, handhaven, herstellen, verstoren; de openbare -; de leraar kan geen houden in zijn klas; → kommissaris van -. Tgst. wanorde,
b. regeling die omtrent iets getroffen wordt, vooral in uitdr. : des heils, wijze waarop de mens in het bezit komt van zijn heil, zijn eeuwig leven; stellen op iets, een regeling dienaangaande treffen ; stellen op zijn zaken, deze regelen.
c. Veroud. regel.
II. Metn. 1. [van I 1 a] afdeling van een geheel waarin regelmaat heerst nl.
a. afdeling van het → dierenrijk of het plantenrijk bestaande uit een of meer familiën : de van de Roofdieren.
b. rang, stand, staat : er waren vroeger drie maatschappelijke -n, de adel, de geestelijken en de derde stand (der burgers); de kardinalen zijn in drie -n verdeeld; de mens is een wezen van lagere, de engelen zijn wezens van hogere -.
c. afdeling, rang van de engelen ; de engelen worden onderscheiden in negen -n.
d. letterkundige soort : die verzen behoren tot de van de kamerpoëzie.
e. bouwstijl inz. van de klassieke Oudheid : de Dorische, Ionische, Korinthische, Toskaanse, Romeinse -.
2. [van I 2 c] a. Algm. vereniging van personen, die aan een bepaalde regel gebonden zijn: de van de Ridders van Malta; ridderlijke -n of ridderorden,
b. Kat. a. 1) geestelijke klasse, ambt, waarin men door de wijding wordt toegelaten ; de kleine, lagere, mindere -n zijn die van deurwachter, lezer, bezweerder, misdienaar; de grote, hogere -n zijn het subdiakonaat, het diakonaat en het priesterschap; de van bezweerder, van het diakonaat uitoetenen. 2) Metn. wijding die tot een orde toegang geeft : de kleine -n krijgen, ontvangen, toedienen; de bisschop
gaf hem de mindere -n.
b. vereniging van geestelijke personen die volgens een bepaalde regel leven en plechtige geloften doen : geestelijke, religieuze -n; een kontemplatieve wijdt zich alleen aan de kontemplatie, een aktieve ook aan liefdewerken en onderwijs; de van de jezuïeten; de van St. Dominicus.
c.
1) vereniging van personen waarin men tot beloning of erkenning van bewezen diensten wordt opgenomen : de van het Gulden Vlies; de Leopolds-; de van de Nederlandse Leeuw; de van St. George, van de Kouseband; van verdienste, ridder-orde voor een verdienste verleend.
2) uiterlijk ereteken van een orde, dekoratie : een keten, een kruis, een ster kan een zijn; de van de Nederlandse Leeuw krijgen.
d. korporatie : de deken van de der advokaten; de van de vrijmetselaren.
