(om'wentəling) v. omwenteling in verschillende Europese landen in het jaar 1848. Geschiedenis,
1. In Frankrijk 28-24 februari (Februari-omwenteling) te Parijs, bracht LODEWIJK FILIPS ten val en de 2de Republiek tot stand.
2. in Duitsland in verschillende staten en steden, vooral te Berlijn de 18de maart (Maart-omwenteling). De 18de mei vergaderde de Nationale Vergadering te Frankfort (ARNDT, DAHLMANN, J. GRIMM, DROYSEN, DÖLUNGER, UHLAND, VOGT) om het Duitse Keizerrijk te herstellen. Zij bood 18 maart 1849 tevergeefs FREDERIK WILLEM IV van Pruisen de Duitse keizerskroon aan. Na de terugroeping van de Pruisische en Oostenrijkse afgevaardigden werd de rest. het Rompparlement (sinds 4 juni te Stuttgart), 18 juni uiteengejaagd.
3. in Oostenrijk en Hongarije 13-15 maart (Maart-omwenteling) te Wenen, die METTERNICH dwong af te treden en keizer FERDINAND I een Konstituerende Vergadering bijeen te roepen en aan Hongarije een eigen ministerie te geven. Na een nieuw oproer 6 oktober vluchtte de keizer. WINDISCHGRATZ nam 31 oktober Wenen in, de Konstituerende Vergadering werd naar Kremsier verplaatst en de 2de december dankte FERDINAND af ten gunste van zijn zoon FRANS JOZEF I, die 1849 een konstitutie schonk. Deze werd echter 31 december 1851 ingetrokken. Intussen waren de Zuidslaven (Kroaten, Slavoniërs, Serviërs), die door de Hongaren verdrukt werden, in verzet gekomen onder JELLAchich. LAMBERG, door keizer FERDINAND tot opperbevelhebber over het Hongaarse leger benoemd, werd te Pest 28 september vermoord. Ten gevolge hiervan werd de Hongaarse Rijksdag ontbonden en de strijd door JELLACHICH en WINDISCEGRATZ aangevangen tegen de Hongaren onder GÖRGEY, die de Oostenrijkers herhaaldelijk versloegen. Toen echter KOSSUTH 14 april 1849 door de Rijksdag het huis Habsburg van de Hongaarse troon vervallen en zichzelf tot goeverneur deed verklaren, riep keizer FRANS JOZEF I de tussenkomst van tsaar NIKLAAS I in. De Russen onder PASKIEVITSJ en de Oostenrijkers onder HAYNAU overwonnen de Hongaren, en GÖRGEY moest zich 13 augustus 1849 met zijn leger aan de Russen overgeven. De Hongaarse Konstitutie werd afgeschaft, Zevenbergen en Kroatië werden van Hongarije gescheiden.
4. in Italië, begon te Milaan (18-23 maart) en te Venetië; de Oostenrijkers onder RADETZKI moesten terugtrekken terwijl KAREL ALBERT van Sardinië, als voorvechter van de Italiaanse eenheid, Lombardije en Venetië binnenrukte. De overwinning van RADETZKI te Custozza (25 juli) en de inneming van Milaan leidden tot een wapenschorsing. Toen KAREL ALBERT 1849 de strijd hervatte, leed hij tegenover RADETZKI bij Novara 23 maart een zo beslissende nederlaag, dat hij afstand deed van de troon ten gunste van zijn zoon VicTOR EMANUEL II. Te Rome, waar paus Pius IX geweigerd had de oorlog aan Oostenrijk te verklaren, werd de pauselijke minister DE ROSSI 15 november vermoord; de 25ste vluchtte Pius IX naar Gaëta, en de 11de februari 1849 werd de republiek uitgeroepen (MAZZINI). De 3de juli maakte zich een Frans leger onder OUDINOT, na een hevige strijd tegen de republikeinen onder GARIBALDI, van Rome meester. De paus keerde 12 april 1850 terug.
