De relatie tussen gnostiek en jodendom is complex. Onder gnostiek wordt een waaier van (meestal christelijke) esoterische stromingen verstaan die in de periode van de eerste t/m de vierde eeuw n.
C. ontstonden in de landen van het oostelijke Middellandse Zeegebied. Kenmerkend voor de gnostiek is de antithese tussen geest en materie, waarbij de laatste sterk gedevalueerd werd. De van oorsprong goddelijke ziel van de mens is een gevangene in de materie van het lichaam en moet daaraan zien te ontsnappen. De dwaze schepper van de materiële wereld wordt vaak geïdentificeerd met de god van het jodendom die ten onrechte denkt dat hij de hoogste god is (terwijl die laatste in feite onkenbaar is).Onzeker is of dit soort anti-joodse ideeën, vaak ontwikkeld vanuit een soort ‘anti-exegese’ van de bijbel, uit de koker van gedesillusioneerde joden komt die hun geloof de rug toekeerden of dat ze veeleer voortspruiten uit Grieks-dualistische idealen die, in combinatie met het feit dat in de christelijke kerk de joodse bijbel zo’n centrale rol speelde, tot stellingname tegen ideeën in die bijbel leidde.
