’Moral licensing’ is het fenomeen waarbij eerder vertoond goed gedrag onbewust als rechtvaardiging dient voor later minder goed gedrag. Iemand die zonnepanelen aanschaft (=goed) kan zichzelf toestaan om langer te douchen (=slecht). Omgekeerd kan men bewust of onbewust slecht gedrag compenseren door iets goeds te doen.
Dit mechanisme doet denken aan religieuze aflaatpraktijken, waarbij zonden konden worden ‘afgekocht’ door goede daden. In de moderne samenleving vertaalt dit zich naar seculiere schuldafkoop, bijvoorbeeld in de filantropie: een zakenman die fortuin vergaarde in een controversiële sector doneert later grote bedragen aan goede doelen om zijn geweten te sussen.
Op maatschappelijk niveau zijn deze transacties schadelijk voor het algemeen belang van samenlevingen. Rijkdom concentreert zich steeds meer bij een kleine elite, terwijl hetzelfde systeem dat hen extreem rijk maakte ook ongelijkheid en onrechtvaardigheid in stand houdt. Filantropische ‘besmette donaties’ en ‘vergiftigde giften’ hebben geleid tot toenemende scepsis over liefdadigheid, omdat ze vaak eerder de status quo legitimeren dan structurele problemen helpen oplossen.
‘Moral licensing’ kan worden gezien als een morele uitruil: goed gedrag geeft een vrijbrief voor slecht gedrag, en vice versa. Iets ‘slechts’ kan worden ‘goedgemaakt’ door later iets positiefs te doen. Dit ‘goed doen’ verschilt van altruisme dat het onbaatzuchtig helpen van anderen is. Altruisme betreft handelen met de intentie anderen zonder enig eigenbelang te ondersteunen. Paradoxaal genoeg kan ‘moral licensing’, hoewel het individuele schuldgevoelens vermindert, op collectief niveau juist schadelijk zijn voor anderen en de samenleving als geheel.
