De oudste afbeeldingen van de heilige Nicolaas dateren uit de 9de eeuw en zijn van Byzantijnse oorsprong. De oudste is een icoon in de kerk van Antalya in het huidige Turkije. In de traditie van de oosters-orthodoxe kerk wordt Nicolaas afgebeeld met een kaal hoofd, kort grijs haar en een grijs ringbaardje. Een hoog voorhoofd met licht glanzende ‘wijsheidsknobbels’ en een baard symboliseren zijn wijsheid.
Hij maakt een zegenend gebaar met de rechterhand, duim en ringvinger naar binnen gebogen. Hij draagt een witte stola (omophorion) met daarop drie zwarte kruizen, die verwijzen naar de drie-eenheid van God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De stola symboliseert de goede herder die een schaap op zijn schouder draagt. In zijn linkerhand draagt Nicolaas een staand evangelieboek (→ Boek).
Het gesloten evangelieboek staat symbool voor het totale evangelie als boodschap. Het geopende boek toont meestal de begintekst uit Lucas 6:17, waarin de zaligsprekingen vermeld worden: ‘Toen hij met hen de berg was afgedaald, bleef hij staan op een plaats waar het vlak was. Daar had een groot aantal van zijn leerlingen zich verzameld, evenals een menigte mensen uit heel Judea en Jeruzalem en uit de kuststreek van Tyrus en Sidon.’ Er bestaan ook afbeeldingen waarop Maria hem het omophorion aangeeft en Christus het evangelie.Nicolaas is de enige heilige waarvan in de Russische kerk ook tijdens de periode van het iconoclasme (beeldenstrijd) (726843) afbeeldingen voorkomen. In die tijd waren in de Russische kerken, overeenkomstig het tweede gebod (‘Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hierboven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde’), afbeeldingen van heiligen verboden. Het verhaal gaat dat toen alle afbeeldingen van heiligen uit de kerken verwijderd werden, alles goed ging totdat er een afbeelding van Nicolaas kapotviel. Op dat moment verscheen de heilige zelf. Sindsdien waren alleen afbeeldingen van Nicolaas in de Russische kerk toegestaan. Meestal heeft hij een kerk in zijn handen.
In de katholieke kerk wordt Nicolaas doorgaans voorgesteld als → bisschop, gekleed in een bisschopsmantel, met een mijter op zijn hoofd en een kromstaf in zijn hand. Hij heeft lang wit haar en een lange witte → baard. Als → attribuut heeft hij of een evangelieboek bij zich met daarop drie gouden ballen, of een kuip met drie kinderen, of een gehavend schip met gebroken anker of gescheurde netten. Deze attributen verwijzen naar de wonderen die hij volgens de → legenden heeft verricht. Bij legenden die zich afspelen in de periode voor hij bisschop werd, wordt Nicolaas soms uitgebeeld als een jongeman zonder bisschoppelijk ornaat. → Schilderijen Nicolaas → Rusland Ook Sinterklaas wordt vanouds uitgebeeld als → bisschop met koorkap, mijter en kromstaf. Vroeger kon zijn mantel allerlei kleuren hebben, bijvoorbeeld wit of goud, tegenwoordig is hij vrijwel altijd rood. Sinds de verschijning van Jan → Schenkmans St. Nicolaas en zijn knecht in 1850 is zijn attribuut een boek, rijdt hij op een → paard en wordt hij vergezeld door een zwarte helper. → Centsprenten → Kleding Jones, 1978; Meisen, 1931; Ghesquiere, 1989.
