Emergentie is het fenomeen van veranderende samenwerking waarbij nieuwe patronen aan het licht komen. Emergenties zijn ongedwongen aanpassingen in bestaand groepsdenken.
Emergent gedrag ontstaat spontaan zodra samenwerking goed voelt of als beter wordt ervaren dan aanpassingen zonder meer. Denk aan winkelstraat of spitsuur. Zonder aansturing of regie ontstaan niet voorspelbare mobiliteitspatronen. Een file gedraagt zich anders dan de som der delen. Of zoals in de wereld van het geld. Onverwacht slaagt crowdfunding. Emergentie binnen een zelforganisatie laat zich faciliteren door de introductie van diversiteit of door een nieuwe koffiehoek. Klassieke emergenties in de dierenwereld zijn spreeuwenwolken, een school vissen en termietenheuvels. Meer hedendaagse voorbeelden zijn een niet direct zichtbaar ecosysteem van een bos dat zichzelf reguleert, Wikipedia, online publieksraadplegingen en zo meer.
Emergeren (= ‘naar boven komen’) verschilt van reduceren. Emergentie is gelaagd, complex verweven, niet direct te beïnvloeden, evolutionair en zo omvattend (holistisch) dat het altijd uitnodigt tot reductionistisch onderzoek naar dieper gelegen niveaus. Tot de neuronen in de hersenen of X-deeltjes in een kristal. Vanwege onstuimige ontwikkelingen van nanotechnologie, ‘machine learning’ en generatieve AI staat emergentie in de belangstelling.
Emergentie vertoont overlap met stigmergie. Bij stigmergie ligt de nadruk op samen slim zijn, op groepsintelligentie. Emergentie is meer een opkomend patroon van samen dingen doen. Bij zogenoemde gregarisatie ligt de nadruk op extreem kuddegedrag dat bijdraagt aan het voortbestaan van de soort. Het fenomeen Qualia overlapt emergentie. Qualia zijn zintuiglijke ervaringen als zien, horen, aanraken etc. en deze ervaringen vormen emotionele bouwstenen van de complexe gelaagdheid van iemands bewustzijn.
Alles bij elkaar zorgen emergenties voor ongedwongen, nauwelijks geplande ontwikkelingen. Internet, sociale media en AI hebben de betekenis van emergentie in de samenleving vergroot.
