Gregarisatie is de verandering van solitair gedrag naar groepsgedrag, soms naar extreem kuddegedrag. Een voorbeeld hiervan is de vorming van zwermen vraatzuchtige sprinkhanen door aanhoudende droogte.
Woestijnsprinkhanen leven solitair en vermijden contact met andere sprinkhanen, behalve om zich voort te planten. Veel neerslag leidt tot overvloedige vegetatie en dus tot meer solitaire sprinkhanen. Bij extreme droogte verzamelen solitaire sprinkhanen zich rond schaars overblijvende vegetatie, wat groepsvorming veroorzaakt en de populatiedensiteit verhoogt. Deze dichtheid veroorzaakt collectieve stress, wat leidt tot gregair gedrag. Grex (Latijn) betekent groep of kudde. Gregarisatie kan voorkomen bij diverse dieren, zoals schapen, maar ook bij andere soorten zoals sprinkhanen, waarbij het leidt tot plagen van vraatzuchtige insecten met potentieel catastrofale gevolgen, zoals natuurrampen en hongersnood.
Binnen een dicht opeengepakte zwerm leiden visuele, tactiele en geurige (feromonen) prikkels snel tot gedeelde lichaamstaal. Spiegelneuronen en synchrone akoestische prikkels versterken deze emergentie. Lichamelijke en geestelijke veranderingen per individu zetten een gezamenlijke reactie in gang die aanvankelijk lijkt op een intelligent gespeeld spel maar vrij plotseling kan ontaarden in een negatieve of schadelijke reactie richting anderen buiten de groep, vlucht, school, zwerm of kudde. Een vlucht kramsvogels kan bijvoorbeeld een aanvallende havik onderkakken, een zwerm spreeuwen kan een roofvogel desoriënteren, en een school vissen kan een haai wegjagen. De transitie van positief (‘gregarious’ of ‘gezellig’ spelend) naar negatief (agressief aanvallend) is fluïde en de eventuele schadelijkheid is tijdelijk. Als de omstandigheden verbeteren en de stress binnen de groep afneemt, normaliseert de situatie zich weer.
Het veelzijdige fenomeen gregarisatie is vooral bij woestijnsprinkhanen, mieren, wespen en bijen aangetoond. Gregarisatie bestaat waarschijnlijk ook bij mensen en andere dieren, net zoals stigmergie. De zoektocht naar de oorzaken van acuut collectief gedrag is in volle gang binnen de genetica, biochemie en gedragswetenschappen.
