Bewustzijn is het zintuiglijk ervaren van het bestaan en omvat ervaringen die leiden tot kennis over hoe te handelen. Ons bewustzijn ontwikkelt zich door indrukken, herinneringen en ervaringen, waardoor we leren en de moeite nemen in situaties te handelen.
Bewustzijn ontstaat stap voor stap door zintuiglijke indrukken, herinneringen, lichamelijke ervaringen, minimale toekomstgerichte cognitie en de intentie tot handelen. Zelfbewustzijn kent verschillende niveaus en kan verhoogd, verruimd of verlaagd zijn. Het bewustzijn kan ook vals zijn, zoals bij klimaatontkenning. Diep in het onderbewustzijn ervaart de ontkenner ongemak omdat hij weet dat zijn ontkenning niet geheel valide is. Dit ongemak wordt door rationalisering onderdrukt, wat resulteert in een vals bewustzijn: weten dat het niet klopt hoe je handelt.
Bewustzijn wordt vaak gedeeld in collectieve vormen, zoals bij groepsdenken. Bovennatuurlijke bewustzijnsvormen (agencies) ontstaan uit gevoelige herinneringen, gezamenlijke ervaringen en gedeelde kennis. Deze collectieve vormen van bewustzijn vertonen interacties en overlappingen met individuele vormen.
Het fenomeen bewustzijn is ook bij dieren waarneembaar. Zo beschermt een octopus zich tegen aanvallers door in een schelp te kruipen. Als er geen schelpen zijn, gebruikt het dier een halve kokosnoot. Na vele zintuiglijke ervaringen leert de octopus wat het moet doen om zich te beschermen en draagt het uit voorzorg de kokosnoot met zich mee. Ook collectieve bewustzijnsvormen komen voor bij dieren, bijvoorbeeld in walvissenscholen, spreeuwenzwermen en mierenhopen. Dit duidt op gedeelde minimale cognitie en handelingsbekwaamheid. Of artificiële intelligentie ooit bewustzijn zal ontwikkelen, zal de toekomst uitwijzen.
