Alle volkeren ter wereld hebben over hun verleden boeiende vertellingen bewaard; hebben legendarische helden bedacht aan wie ze de ongelooflijkste daden toeschrijven. Zulke vertellingen, die eeuwenlang van geslacht op geslacht zijn overgeleverd, worden legenden genoemd.
Overbekende legenden uit de Oude Wereld zijn de gebeurtenissen in de Trojaanse Oorlog, die door de Griek Homerus onsterfelijk zijn gemaakt; het verhaal van Romulus en Remus, de stichters van Rome, die opgevoed zouden zijn door een wolvin; de geschiedenissen van Roeland en Robin Hood, van koning Arthur en van Willem Teil. Een van de legendarische helden uit de Amerikaanse geschiedenis is Paul Bunyan. En wat voor een held! Waarom zijn er geen bomen in Dakota? Paul Bunyan - zegt de legende - heeft ze in één slag geveld. Waarom is Kansas vlak? Paul Bunyan en zijn blauwe os Babe hebben de bergen van Kansas opgeruimd om er maïs te kunnen planten. Waar komen de prachtige kleuren van de Grand Canyon vandaan ? Paul Bunyan heeft ze geschilderd. Wie heeft de Grote Meren gemaakt? Paul Bunyan - omdat Babe dorst had! Enzovoorts.
Paul Bunyan heeft. . .. werkelijk bestaan; hij was een ijzersterke Frans-Canadees, die heel wat huzarenstukjes heeft uitgehaald. Na zijn dood bleven die een geliefkoosd onderwerp hij de kampvuren van de fantasierijke cowboys en stukje bij beetje groeide zo in de loop der jaren de legende van Paul Bunyan, die alles kon en ook alles gedaan heeft!
Vóór het begin van de moderne tijd bedacht de mens links en rechts in de wereld legenden om een uitleg te vinden voor de wereld om hem heen. Zulke legenden vertellen waarom de seizoenen wisselen; waarom er trekvogels zijn; waarom bepaalde sterren op bepaalde punten aan de hemel staan, enz. Zulke legenden, die heel vaak een religieuze achtergrond hebben, worden ‘mythen’ genoemd.
Vooral de Indianen bezitten talrijke van deze verhalen. Een van de tekeningen bij dit artikel illustreert de mythe van Ojeeb Annung, die verteld wordt door de Noordamerikaanse Ojibway-lndianen. Ojeeb Annung, zo verhaalt de mythe, was een beroemd jager. Hij was in staat de gestalte van een dier aan te nemen. De zoon van Ojeeb Annung wilde evenals zijn vader een bekwaam jager worden. Helaas was de streek waar hij woonde meestal te koud; zó koud zelfs, dat de jongeman vaak niet in staat was de pijlen op zijn boog te leggen. Daarom smeekte hij zijn vader de zomer te laten komen.
Ojeeb Annung besteeg daarop de top van een hoge berg, vergezeld van zijn vrienden: de otter, de bever, de lynx, de veelvraat en de das. Boven aangekomen probeerden de dieren één voor één zo hoog te springen, dat ze een gat zouden stoten in de hemel. Tenslotte lukte dat de veelvraat en Ojeeb Annung kroop met dat dier naar binnen. Ze kwamen terecht in een land vol bloemen en gekooide vogels,
waar het altijd zomer was. De jager wist, dat, als hij de vogels hun vrijheid zou geven, ze door het gat naar de aarde zouden trekken en de zomer mee zouden nemen. Daarom begon hij de kooien te openen. De vogels daalden af naar de aarde en maakten zo’n leven, dat de hemelbewoners het van verre hoorden en haastig kwamen toesnellen om het gat te dichten. Ojeeb Annung veranderde zich haastig in een dier. Te laat echter. De goden doorboorden hem met hun pijlen en wierpen hem in het uitspansel waar hij tot op de dag van vandaag nog te zien is als het sterrebeeld Grote Beer.
Met behulp van deze mythe waren de Ojibway-Indianen niet alleen in staat het sterrebeeld Grote Beer te verklaren, maar ook het bestaan van de zomer!
Bepaalde mythen vertellen over goden en godinnen en zijn nauw verbonden met de godsdienst van de volkeren, waaronder deze mythen zijn ontstaan.
Over het algemeen stelden de Romeinen er zich mee tevreden de Griekse goden wat menselijker te maken en ze een andere naam te geven. In Europa bestond echter in diezelfde tijd een volstrekt eigen mythologie: die van de Germanen en de Noormannen. Hun opperste god en held van talrijke gedichten was Wodan of Odin. Hij was getrouwd met Frigg (of Frigga), die hem een zoon, Balder, geschonken had. Balder was de god van het licht.
Mythologieën en godsdiensten zoals die van de Germanen kennen we tot in details, omdat we talrijke teksten gevonden hebben, die van dit alles verhalen. Dat is heel anders als het gaat om de goden en godenverhalen van zeer oude beschavingen, die weinig geschreven berichten hebben achtergelaten of waarvan de teksten zeer moeilijk te vertalen zijn. De Egyptenaren bijvoorbeeld aanbaden talloze goden, die vaak half mens, half dier waren. Er is echter geen sprake van één Egyptische cultuur en één Egyptische godsdienst. Er zijn er integendeel verscheidene geweest; in verschillende streken en verschillende tijden. Hoewel we uit allerlei kunstwerken begrepen hebben, dat Isis de moeder van de goden was en Re of Ra de oppergod, bevat de Egyptische godenleer vele geheimen, waarnaar de geleerden nog steeds op zoek zijn.
Wat de Babylonische godenwereld betreft, tasten we helemaal in het duister; daarvan weten we alleen, dat de oppergod vereerd werd onder de naam Mardouk en dat er een godin Ishtar was, die enige overeenkomst vertoont met de Romeinse godin Venus of de Griekse Afrodite. Ook de godsdiensten van veel andere oude volkeren zijn voor ons nog altijd een gesloten boek.
In de tabel hieronder staan enkele van de voornaamste Griekse en Romeinse goden vermeld.