Gron.: Garwerd.
Wierdedorp in de gemeente Winsum ten O. van Ezinge en Feerwerd aan het Reitdiep. Van de brug over het diep (1933) loopt de Gamwerderweg naar het buurtje Klein Garnwerd. Gamwerd is een beschermd dorpsgezicht.
De kerk is aan het eind van de 13de eeuw gebouwd. De toren stortte in 1738 in: daarbij kwamen drie mannen om. In 1751 is de tegenwoordige toren gebouwd. De preekstoel is in de eerste helft van de 18de eeuw gemaakt; de avondmaalstafel uit het tweede kwart van de 18de eeuw komt mogelijk van de borg te Aduard. Verder bezit de kerk een orgel uit 1809 van Lambertus van Dam, in 1834 door zijn zoons vergroot. In de toren bevindt zich een rood zandstenen grafdeksel met drie zonneraderen. De korenmolen ‘De Meeuw’ is een achtkante stellingmolen uit 1850.
Tot 1933 werd de verbinding met Winsum door een veer onderhouden; pas in 1933 kwam er een brug over het Reitdiep gereed. Aan het Reitdiep staat ook het sfeervolle 19de eeuwse café Hammingh, voorheen tevens veerhuis. Ten W. van het dorp ligt het Frouketil (1938) over het Aduarderdiep.
In de 10de-11de eeuw ad Granauurdh = wierde van Grano (mansnaam), waarschijnlijker dan afgeleid van gran = graan of geer = schuine strook.
Schimpnaam voor de inwoners: Görtvreters.
Lit.: W. Duinkerken, Grafschriften op het oude kerkhof te Gamwerd (Veenwouden 1996); J.J. Delvigne e.a. (red.), Vroeger in Middag. Uit de historie van de gemeente F.zingt (Profiel 1994): De E van Ezinge, De F van Feerwerd en de G van Gamwerd. Onderwijzers beschrijven hun dorp in 1828 (Ezinge 1989): Gamwerd, gemeente Ezinge. Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van Gamwerd als beschermd dorpsgezicht (Zeist 1988); Molen ‘De Meeuw' Gamwerd.
Geschiedenis van 1629-1971 (Gamwerd 1971); W. Duinkerken. De gemeente Ezinge. Historie van vier dorpen (Rinsumageest 1977) 134-167; E.J. Werkman, 'De molen te Gamwerd’. GVA 1943,140-155.
